Το παραμύθι της ανάπτυξης

Tου Γιάννη Μακριδάκη

Ήτανε μια φορά κι έναν καιρό μια παραδοσιακή ελληνική οικογένεια που ζούσε σε ένα όμορφο σπίτι στην ύπαιθρο και είχε ένα εύφορο κτήμα ολόγυρα, είχε πηγάδι, στέρνα, περιβόλι και ζώα διάφορα. Πολλές γενιές έζησαν και έθρεψαν τα παιδιά τους μέσα σε αυτό το κτήμα, αλλά έφτασε κάποτε η ώρα, εντός της δεκαετίας του 1980, κατά την οποία ο πατέρας, που είχε μεγαλώσει δουλεύοντας στη γη και μπούχτισε, πήρε τη μεγάλη απόφαση. Να λάβει δάνειο από την τράπεζα και να χτίσει μες στο κτήμα ενοικιαζόμενα δωμάτια για να φιλοξενεί τουρίστες, να συμβαδίσει με την εποχή του και να αναπτυχθεί.

Έχτισε λοιπόν ένα μεγάλο κομμάτι γης που το χρησιμοποιούσαν μέχρι πρότινος για την παραγωγή των αναγκαίων προϊόντων της διατροφής τους αλλά δεν τον πείραξε και πολύ διότι, όπως τα υπολόγισε, με τα λεφτά που κέρδιζε από τον τουρισμό μπορούσε όλα αυτά που δεν παρήγαγε πλέον να τα αγοράζει και να είναι και πιο ξεκούραστος- πέταξε σιχτιρίζοντας και τους παλιούς σπόρους που είχε κρατημένους στο κελάρι ο μακαρίτης ο πατέρας του, ως άχρηστους πλέον.

Άλλο διάσωση τραπεζών, άλλο τραπεζιτών

Αγαπητέ κ. Μίχα, αγαπητέ κ. Μάνο,

Στο άρθρο μου, με το οποίο μου κάνατε την τιμή να ασχοληθείτε, αναρωτήθηκα τι θα έλεγε για το μέγα ζητούμενο της σημερινής συγκυρίας (την υπογραφή των Μνημονίων 1&2) ένας συνεπής νεοφιλελεύθερος (ο οποίος συνεχίζει να εμπνέεται από τις ιδέες των Hayek, von Mises, Nozick κλπ). Απέφυγα συστηματικά να εκφέρω την δική μου άποψη για αυτές τις ελευθεριάζουσες ιδέες (ή για τα αίτια της Κρίσης) εστιάζοντας αποκλειστικά στην, κατ’ εμέ, «περίεργη» ιδιαιτερότητα της πλειοψηφίας των εγχώριων πολιτικών, διανοούμενων, σχολιαστών που αυτοπροσδιορίζονται ως θιασώτες αυτής της σχολής σκέψης. Ως εκ τούτου, η συζήτησή μας θα έχανε μέρος της αξίας της αν ξάφνου αρχίζαμε να «πλατυάζουμε» με αναφορές στο τι πιστεύω εγώ για αυτά τα ζητήματα και με μια μεταξύ μας αντιπαράθεση για τα αίτια της Κρίσης (που βεβαίως δεν έχω αντίρρηση να έχουμε σε άλλη στιγμή). Παραμένω λοιπόν εστιασμένος στο βασικό μου ερώτημα: Τι θα έλεγε για τις δανειακές συμφωνίες τύπου Μνημόνιο 1&2 ένας συνεπής νεοφιλελεύθερος; Επ’ αυτού τα πράγματα είναι νομίζω ξεκάθαρα. Ο συνεπής νεοφιλελεύθερος:

"Αλίμονο στη χώρα που διοικείται από Βενιζέλους, από ανθρώπους που είναι ασυγκράτητοι και διψούν για επιβεβαίωση και αξιώματα."

Ολόκληρη η συνέντευξη του Αδαμάντιου Πεπελάση στον Κώστα Καραβίδα

Την ημέρα που η Αθήνα υποδεχόταν το χιόνι, συναντήσαμε τον Αδαμάντιο Πεπελάση στο καταφύγιο του στη Φιλοθέη. Διαπρεπής οικονομολόγος, χρόνια καθηγητής σε αμερικανικά πανεπιστήμια και με μακρά θητεία στη διοίκηση τραπεζών, είχε το προνόμιο να διατελέσει συνεργάτης και φίλος όλων σχεδόν των πρωθυπουργών της Μεταπολίτευσης. Τους έζησε όλους από κοντά, τους συμβούλευσε και συγκρούστηκε μαζί τους.

Ο ίδιος αρνήθηκε τη θέση του βουλευτή επικρατείας που του πρότεινε τόσο ο Κ. Καραμανλής όσο και ο στενός φίλος του, Α. Παπανδρέου. Η μαρτυρία του 90χρονου σήμερα διανοούμενου οικονομολόγου έχει διπλή σημασία. Αφενός, ξεκαθαρίζει το νέο οικονομικό και πολιτικό τοπίο που διαμορφώνεται. Αφετέρου, στο δεύτερο μέρος της κουβέντας μας, καταθέτει ενώπιον της ιστορίας, τις κρίσεις του για τις πολιτικές προσωπικότητες που σφράγισαν τη μεταπολιτευτική κακοδαιμονία μας.

Ο λόγος του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς δεν προέρχεται από έναν αριστερό διανοούμενο με την κλασική έννοια του όρου, αλλά από έναν φιλελεύθερο που βρισκόταν πολύ κοντά αλλά και τόσο μακριά από τα δώματα της εξουσίας. Η συνέντευξη ποταμός που μας παραχώρησε, σε μεγάλο βαθμό είναι απολογητική αλλά και απολογιστική. Αποδομεί εκ των έσω τον μύθο που περιέβαλλε τα πρόσωπα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, απευθύνοντας ένα δριμύ κατηγορώ με βαρύτατους χαρακτηρισμούς στους δυο μοιραίους της οικογένειας Παπανδρέου με την οποία συνδεόταν φιλικά μέχρι λίγα χρόνια πριν. Τα ερωτήματα που θέτει είναι αμείλικτα και δεν γίνεται να μείνουν αναπάντητα.

Απάντηση στον Στ. Μάνο

Friedrich August von Hayek

«Να εξαλειφθούν όλες οι περιπτώσεις όπου το κράτος έχει κατοχυρώσει τη δυνατότητα άκοπου πλουτισμού μιας κοινωνικής ομάδας σε βάρος άλλης». Με αυτά τα λιτά και εμπνευστικά λόγια περιγράφει ο κ. Μάνος το μανιφέστο του. Αυτά τα λόγια είναι που, προς τιμήν του, τον κατατάσσουν στους ριζοσπάστες της πολιτικής σκηνής, δηλαδή σε έναν μακρύ κατάλογο ανθρώπων που τα έβαλαν με τα (ανορθολογικά και εκμεταλλευτικά) κεκτημένα.


Βέβαια, ο κατάλογος αυτός είναι ιδιαίτερα ετερογενής καθώς περιλαμβάνει από ένθερμους θιασώτες της κοινωνίας των «ελεύθερων» αγορών, όπως ο David Ricardo (i), ή ο Friedrich von Hayek (στον οποίο αναφέρθηκα εκτενώς στο προηγούμενο άρθρο μου), μέχρι τον αναρχικό Mikhail Bakunin (ii), τον φιλελεύθερο John Maynard Keynes (iii) και, βέβαια, τον Karl Marx (iv). 


Εν ολίγοις, ποια «κοινωνική ομάδα» επιλέγει να βάλει ο κάθε ριζοσπάστης στο στόχαστρό του (ως εκείνη που πλουτίζει «άκοπα» εις βάρος της κοινωνίας) προσδιορίζει το πολιτικό του στίγμα. Θα βάλουμε λοιπόν στο στόχαστρο μας τους ταξιτζήδες; Τις μεγάλες επιχειρήσεις που ολιγοπωλούν την αγορά γαλακτοκομικών; Τους αγρότες που κάθονται στα καφενεία, μαζεύοντας τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, την ώρα που ιδρώνουν στα χωράφια τους οι μετανάστες; Τους τραπεζίτες που απαιτούν να παραμείνουν, ελέω ποταμών δημόσιων κονδυλίων, στο τιμόνι τραπεζών οι οποίες πτώχευσαν υπό την δική τους διαχείριση; Διαλέγοντας ποιους θα περιλάβουμε και ποιους θα αφήσουμε έξω από τον κατάλογο των υπό στόχευση προνομίων, επιλέγουμε το στίγμα μας. [Μιας και με ρωτά ο κ. Μάνος ποια από αυτά τα προνόμια θα στοχοποιούσα, του απαντώ: Όλα! Αλλά αναλογικά με το κακό που κάνουν στην κοινωνία και λαμβάνοντας υπ’ όψη τα νέα προνόμια που μπορεί να δημιουργήσει η κατάργηση των προηγούμενων.(v) ]

Μία απάντηση στον Γ. Βαρουφάκη

Του Στέφανου Μάνου

Δεν γνωρίζω τι θα έλεγε ο Χάγιεκ – αν ζούσε – για τη σημερινή Ελλάδα και, να πω την αλήθεια, δεν θα με πολυενδιέφερε. 
Θα με ενδιέφερε τι θα έκανε ο Χάγιεκ αν ήταν στη θέση του κ. Παπαδήμου. 
Θα ήταν ενδιαφέρον επίσης αν ο κ. Βαρουφάκης έμπαινε στον κόπο να μας πει, για παράδειγμα, τι συγκεκριμένο θα έκανε για τα περιθώρια κέρδους των φαρμακοποιών, ή για την υποχρεωτική παρουσία δύο δικηγόρων στις αγοραπωλησίες ακινήτων, ή για την υποχρεωτική δημοσίευση των ισολογισμών, κοκ. 

Δεσμευμένοι ελευθεριάζοντες

Του Γιάνη Βαρουφάκη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, λίγο μετά το Κραχ του 1929 που άλλαξε βίαια τον κόσμο, ξεκίνησε μια τιτάνια διαμάχη μεταξύ φιλελεύθερων οικονομολόγων για το τι είχε συμβεί και τι έπρεπε να γίνει για να καταπολεμηθεί η Κρίση. Σήμερα, το δικό μας 1929 (το Κραχ του 2008-12), έχει ξαναφέρει στο προσκήνιο την ίδια περίπου συζήτηση διεθνώς. Άλλη μια φορά απόψεις του φιλελεύθερου Keynes συγκρούονται αλύπητα με τις αντίθετες απόψεις του φιλελεύθερου Hayek. Από την μία έχουμε φιλελεύθερους που θεωρούν, όπως ο Hayek, ότι η λύση βρίσκεται στο να αφεθεί η αγορά να λειτουργήσει όπως μόνο εκείνη μπορεί (με μειώσεις τιμών και μισθών που θα φέρουν την ανάκαμψη των ποσοτήτων και της απασχόλησης) και από την άλλη έχουμε φιλελεύθερους που θεωρούν, όπως ο Keynes, ότι χωρίς συντονισμένη από το κράτος επενδυτική πολιτική οι αγορές θα παραπαίουν με τεράστιο κόστος για όλους.


Ο λόγος που έκρινα σκόπιμο να γράψω τα παρακάτω είναι ότι στο Μνημονιστάν που ζούμε, ή λατινιστί Bailoutistan (*), η συζήτηση αυτή παίρνει μια πολύ περίεργη μορφή. Μια μορφή που αντανακλά βασικές κακοήθειες της ελληνικής πραγματικότητας. Σήμερα θα επικεντρωθώ στους έλληνες οπαδούς μίας εκ των δύο αυτών σχολών: σε εκείνους που εμπνέονται από τον φιλελεύθερο Hayek (μεταξύ άλλων, όπως π.χ. ο von Mises). Και θα θέσω ερωτήματα σχετικά με την συνέπεια των λόγων τους με την σκέψη και στάση του Hayek.

«Τις άτιμες τις τιμές...»

Tου Παντελη Μπουκαλα

«Να το δούμε και να μην το πιστέψουμε», όπως θα έλεγε ο Θωμάς εμπνεόμενος από τη λαϊκή θυμοσοφία. Να δούμε δηλαδή αν το Ιντερνετ θα πετύχει εκεί όπου απέτυχαν οι θρυλικοί τελαρομάχοι, οι συνεταιρισμοί (όσοι δεν ήταν σκέτες σφραγίδες, κατασκευασμένες προς απομύζηση κοινοτικών επιδοτήσεων), τα εκ γενετής εθελοτυφλούντα Παρατηρητήρια Τιμών, οι χελωνοπρεπώς σπεύδουσες αγορανομίες, οι υπουργοί που επιχειρούσαν «αιφνιδιαστικές επιθεωρήσεις» συνοδευόμενοι από μόλις έξι κάμερες. Να δούμε αν θα φτάσουμε να αγοράζουμε την πατάτα σαν πατάτα και όχι σαν φράουλα και τα πορτοκάλια σαν πορτοκάλια και όχι σαν μήλα των Εσπερίδων. Δυσκολεύομαι να δεχτώ το νέο δόγμα, ότι οι επαναστάσεις στις αραβικές χώρες ή τα κινήματα στη Δύση εκδηλώνονται επειδή τα εκμαιεύει και τα καθοδηγεί το Ιντερνετ, όπως υποστηρίζουν αρκετοί λάτρεις των νέων μέσων. Πρώτο αίτιο και πρώτο κινούν παραμένει η κοινωνία και οι ανάγκες της, όχι η επικοινωνία και οι βλέψεις της. Και πριν από τον Γουτεμβέργιο γίνονταν εξεγέρσεις και πριν από το Ιντερνετ επίσης. Το Ιντερνετ έρχεται πάνω στην υπάρχουσα κοινωνική διαθεσιμότητα, όχι πριν· δεν τη γεννάει. Ακριβώς όπως οι άνθρωποι δεν γεννούν επειδή υπάρχουν εμβρυουλκοί· για άλλους λόγους το αποφασίζουν.

Η άλλη Ευρώπη ενεργοποιείται

Του Σωτήρη Βαλντέν

Την περασμένη εβδομάδα, παράλληλα με τις λοιδορίες κατά της χώρας μας του κ.Σόιμπλε και των συμμάχων του από τις χώρες-δορυφόρους, υπήρξε μια νέα, ελπιδοφόρα για την Ελλάδα, εξέλιξη. Για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, σημαντικές ευρωπαϊκές προσωπικότητες από ένα πλατύτατο φάσμα πολιτικών δυνάμεω, εκφράστηκαν με σαφήνεια κατά της ασκούμενης έναντι της Ελλάδας πολιτικής. Στο ευρωκοινοβούλιο και αλλού, Σουλτς, Σβόμποντα, Κον-Μπεντίτ, Φερχόιγκεν, αλλά και Φερχόφσταντ, Μόντι και Λεβί, προσέθεσαν τις φωνές τους σ’ αυτές των Σμιτ, Ολλάντ, Ντελόρ και αρκετών άλλων, για να καταγγείλουν τόσο την ουσία της πολιτικής της τρόικας, όσο και το ύφος και τον τόνο των διαφόρων τιμητών μας, συχνά δε με οξύτατους χαρακτηρισμούς ("ακρίδα" χαρακτήρισε την τρόικα ο Σβόμποντα).

Υπάρχει λοιπόν και μια άλλη Ευρώπη. Δεν πρόκειται για κάποιους συμπαθείς μεν, αλλά περιθωριακούς φιλέλληνες ή διεθνιστές. Πρόκειται για τη μισή τουλάχιστον πολιτική Ευρώπη, κυρίως την αριστερή, αλλά όχι μόνο. Πρόκειται και για τη μισή πολιτική Γερμανία, πράγμα που δεν πρέπει να παραβλέπουν όσοι εύκολα και απαράδεκτα εξισώνουν τους σημερινούς Γερμανούς με τους ναζί.