Μπορούν οι ΗΠΑ να χάσουν την παγκόσμια ισχύ τους;

Ήδη από τις πρώτες ημέρες του Τράμπ στο Οβάλ Γραφείο, η καταστροφή του διεθνούς κύρους των ΗΠΑ ήταν ένα ξεκάθαρο γεγονός. Σαν καθοδηγούμενος από κάποιο κακόβουλο σενάριο, ο νέος Πρόεδρος φάνηκε να αμφισβητεί κάθε θεμελιώδη πυλώνα που στήριζε την παγκόσμια ισχύ των ΗΠΑ τα τελευταία 70 χρόνια. Υποβαθμίζοντας το ΝΑΤΟ, απομακρύνοντας τους συμμάχους στην Ασία, ακυρώνοντας εμπορικές συμφωνίες και πετώντας στα σκουπίδια σημαντικές επιστημονικές μελέτες για το κλίμα, ο Τραμπ φαίνεται να ξηλώνει επιμελώς όσα είχαν διατηρήσει την Ουάσιγκτον στην κορυφή του κόσμου από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και μετά.

Έχοντας μείνει άναυδοι από την εξωτερική πολιτική του, οι αναλυτές, ανά τον κόσμο και από όλο το πολιτικό φάσμα, έχουν υψώσει τις φωνές τους ασκώντας κριτική. Όπως έγραψαν σε κεντρικό τους άρθρο οι Los Angeles Times ο Τράμπ είναι "τόσο απρόβλεπτος, τόσο άτσαλος, τόσο τυφλά εγωιστής, τόσο αιθεροβάτης", που απειλεί να "γκρεμίσει την θέση της χώρας στο παγκόσμιο στερέωμα" και να "θέσει σε κίνδυνο τον πλανήτη" με τις "αποτρόπαιες" πολιτικές επιλογές του. "Είναι ένα κορόιδο που συρρικνώνει την επιρροή των ΗΠΑ στην Ασία και βοηθά την Κίνα να γίνει σπουδαία ξανά (σσ: παράφραση του Make America Great Again)", γράφουν οι New York Times αναφερόμενες στην απώλεια των συμμάχων στην Ασία ύστερα από την απόφαση του Τράμπ να "σκίσει την συμφωνία TPP την πρώτη κιόλας εβδομάδα στο Οβάλ Γραφείο".

Ο διεθνής Τύπος δεν ήταν επιεικής μαζί του επίσης. Όντας σε αμηχανία από την απόφαση του Αμερικανού Προέδρου να αποκηρύξει την συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Νότια Κορέα ως "απαίσια" καθώς η χώρα κάποτε ήταν "τμήμα της Κίνας", η εφημερίδα της Σεούλ Chosun Ilbo έγραψε πως "πολλοί Νοτιοκορεάτες ένιωσαν σοκ, προδοσία και θυμό". "Η βίαιη, προκλητική και γεμάτη άγνοια προσέγγισή του σε ευαίσθητα διεθνή θέματα προκαλεί σε όλο τον κόσμο, από την Μόσχα και τη Μέση Ανατολή ως το Πεκίνο, στρατηγική αστάθεια", έγραψε ο βρετανικός Observer μετά τους πρώτους μήνες του Τραμπ στην εξουσία.

Οι αναλυτές πλέον έχοντας εξαντλήσει το επικριτικό λεξιλόγιό τους, σε μια πρωτοφανή επίθεση προς έναν νεοεκλεγέντα Αμερικανό Πρόεδρο, προσπαθούν να καταλάβουν πως μπορεί εκείνος να είναι τόσο ηθελημένα αυτοκαταστροφικός. Τα ακατανόητα tweet και οι συνομωσιολογικές θεωρείες του Λευκού Οίκου τους έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι σαν κανέναν άλλο Πρόεδρο, η κατάσταση που έχει δημιουργήσει δεν έχει αντίστοιχο και η εξωτερική του πολιτική είναι μια καταστροφή χωρίς προηγούμενο. Όσο και αν έψαξαν στην ιστορία δεν κατάφεραν να βρουν προσωπικότητα που να μπορεί να τον ερμηνεύσει ικανοποιητικά. 

Οι Βρετανοί και το Σουέζ

Όμως, σύμφωνα με την Monde Diplomatique, υπάρχει ένα ιστορικό παράδειγμα. Στην αρχή της δεκαετίας του 1950, η θέση της Βρετανίας στο παγκόσμιο στερέωμα είχε αρκετούς παραλληλισμούς με αυτή της σύγχρονης Αμερικής. Έχοντας σταθεί με δυσκολία στα πόδια της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία απολάμβανε εργασιακή ασφάλεια, πολλές επενδύσεις, ενώ η στερλίνα θεωρούνταν ένα από τα πιο αξιόπιστα νομίσματα στον κόσμο. Τα πράγματα θα συνέχιζαν να είναι ανθηρά για την Βρετανία εάν δεν είχε συμβεί ένα συγκεκριμένο γεγονός: Η κρίση του Σουέζ. 

Ύστερα από μια δεκαετία, κατά την οποία άφηναν την μια αποικία μετά την άλλη, οι Βρετανοί συντηρητικοί ενεπλάκησαν σε μια καταστροφική στρατιωτική επέμβαση για να ανακτήσουν τον έλεγχο της Διώρυγας του Σουέζ στην Αίγυπτο. Αυτό σχολιάστηκε στο Λονδίνο ως μια "βαθιά πολιτική κρίση" που έδειχνε τον "θάνατο της Βρετανικής αυτοκρατορίας". Αυτό που οι ιστορικοί είδαν ήταν ένα ισχυρό στρατιωτικό χτύπημα σχεδιασμένο για να αναστήσει μια αυτοκρατορική επιρροή που ξέφτιζε, το οποίο μετατράπηκε σε μια εισβολή που οδήγησε σε ταχύτατη κατάρρευση.

Κάνοντας τη συμφωνία του αιώνα, το Λονδίνο αγόρασε για εξευτελιστική τιμή τις αιγυπτιακές μετοχές στη Διώρυγα το 1869. Το 1882 εισέβαλε στην Αίγυπτο και πήρε με την βια τον έλεγχο του περάσματος, καθιστώντας την χώρα κάτι περισσότερο από ανεπίσημη αποικία. Μέχρι και τα τέλη του 1950 η Βρετανία διατηρούσε περίπου 80.000 στρατιώτες σε αιγυπτιακό έδαφος σε διάφορες βάσεις της. Το πετρέλαιο που διακινούνταν μέσω της Διώρυγας ήταν απαραίτητο για το ναυτικό της, το εσωτερικό σύστημα μετακινήσεων και την βιομηχανία της. 

Το 1955 οι Βρετανοί απέσυραν το στρατό τους από του Σουέζ, και ο ηγέτης της Αιγύπτου, Νάσερ, ήρε την ουδετερότητα της χώρας στον Ψυχρό Πόλεμο αγοράζοντας όπλα από τους Σοβιετικούς. Το 1956 ο Αμερικανός Πρόεδρος Αϊζενχάουερ ως απάντηση αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει το φράγμα Aswan High Dam στον Νείλο, όπως είχε υποσχεθεί. Ο Νάσερ, εκπλήσσοντας όλο τον αραβικό κόσμο, ως εναλλακτική στην χρηματοδότηση του φράγματος εθνικοποίησε την Διώρυγα του Σουέζ. Παρόλο που τα βρετανικά πλοία συνέχιζαν να διασχίζουν το πέρασμα ελεύθερα και η Ουάσιγκτον αναζητούσε διπλωματική λύση, οι Βρετανοί συντηρητικοί αντέδρασαν με παράλογο μένος σε αυτή την κίνηση. Με μια αμφιλεγόμενη διπλωματική κίνηση, που σκοπό είχε να εξαπατήσει τις ΗΠΑ, οι Βρετανοί κάλεσαν τους πρωθυπουργούς της Γαλλίας και του Ισραήλ σε μια κρυφή συνάντηση στο Παρίσι. Εκεί συμφωνήθηκε μια εισβολή στην Αίγυπτο με 250.000 στρατιώτες υποστηριζόμενη από 500 αεροπλάνα και 130 πλοία. Σκοπός ήταν η ανάκτηση του ελέγχου της Διώρυγας. 

Κατά την πρώτη φάση του σχεδίου, το Ισραήλ εισέβαλε στην Χερσόννησο του Σινά στις 29 Οκτωβρίου του 1956 φτάνοντας δέκα μίλια μακριά από το πολυπόθητο πέρασμα. Με αυτή την αφορμή και με την δικαιολογία πως επεμβαίνουν για να επαναφέρουν την ειρήνη, οι αγγλογαλλικές δυνάμεις ενεπλάκησαν αμέσως. Έχοντας χάσει 3000 στρατιώτες, και άλλους 30000 αιχμαλώτους, ο Νάσερ βύθισε παλιά φορτηγά πλοία φορτωμένα με πέτρες και τσιμέντο στην είσοδο της Διώρυγας, κλείνοντας έτσι την οδό από την οποία η Ευρώπη παραλάμβανε το πετρέλαιό της από τον Περσικό Κόλπο. 

Ο ΟΗΕ υποστήριξε την πρόταση των ΗΠΑ να επιβληθεί κατάπαυση πυρός μόλις εννέα μέρες μετά την έναρξη του πολέμου, με στόχο να μην καταφέρουν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι να πάρουν όλο τον έλεγχο του περάσματος. Ο Αϊζενχάουερ αρνήθηκε να στηρίξει τους συμμάχους του προσφέροντας πετρέλαιο ή χρήματα και η απειλή να καταδικαστεί από τον ΟΗΕ ώθησε την Βρετανία σε μια ντροπιαστική υποχώρηση, που ως συνέπεια είχε την ανεξέλεγκτη πτώση της λίρας. 

Ο νους πίσω από αυτή την ήττα ήταν ο Σερ Άντονι Έντεν, ένας προβληματικός πρωθυπουργός που σε πολλά μοιάζει με τον Ντόναλντ Τράμπ. Γόνος πλούσιου γαιοκτήμονα φοίτησε σε καλά σχολεία και ακόμη καλύτερα πανεπιστήμια. Έχοντας κληρονομήσει μια ικανοποιητική περιουσία από τον πατέρα του μπήκε στην πολιτική με τους συντηρητικούς και χρησιμοποίησε τις σχέσεις του για να ανελιχθεί. Έχοντας εκλεγεί πρωθυπουργός το 1955 εξερράγη όταν ο Νάσερ εθνικοποίησε το Σουέζ. "Θέλω να καταστραφεί! Τον θέλω νεκρό, καταλαβαίνετε; Όποιος από εσάς έχει άλλη άποψη να έρθει να μου την πει στο υπουργικό συμβούλιο", είχε πει προς τους υπουργούς του. Πεπεισμένος ότι η Βρετανία παραμένει η ισχυρότερη δύναμη του κόσμου, αρνήθηκε τις προτροπές να συμβουλευτεί την Ουάσιγκτον, τον κοντινότερο σύμμαχο της χώρας. Όταν τα πράγματα πήραν την άσχημη τροπή, εστίασε στην χειραγώγηση του Τύπου συγχέοντας την εσωτερική κάλυψη υπέρ του με την διεθνή υποστήριξη. 

Όταν ταπεινώθηκε από τις ΗΠΑ, που απαίτησαν την κατάπαυση πυρός, ο Έντεν έδωσε εντολή στην ΜΙ6 να δολοφονήσει τον Νάσερ - μια απόπειρα που απέτυχε για δεύτερη φορά. Επίσης για πολύ καιρό έλεγε ψέμματα πως δεν γνώριζαν ότι το Ισραήλ θα εισβάλει στην Αίγυπτο. Διαδηλωτές τον αποκήρυξαν ως "πολύ ηλίθιο για να είναι πρωθυπουργός". Όταν μπήκε στο Κοινοβούλιο, οι βουλευτές της αντιπολίτευσης γέλασαν κυριολεκτικά μαζί του. Λίγες εβδομάδες αφότου και ο τελευταίος στρατιώτης επέστρεψε στην Βρετανία από την Αίγυπτο, ο Έντεν αναγκάστηκε σε παραίτηση. 

Η κατεδάφιση του Τράμπ

Παρά τις εμφανείς οικονομικές διαφορές, υπάρχουν κάποιες αναμφισβήτητες ομοιότητες με τις ΗΠΑ σήμερα. Όντας και οι δυο σε παρακμή βίωσαν μια οικονομική άνθιση σε έναν επιταχυνόμενο κόσμο, προκαλώντας σοβαρές κοινωνικές εντάσεις και εκλέγοντας ασταθείς ηγέτες. Όπως έσβησε η αίγλη των Βρετανών συντηρητικών, έτσι και οι Ρεπουμπλικάνοι από τον Ρούσβελτ έφτασαν να αναζητούν ηγέτη ανάμεσα σε 17 υποψήφιους που όλοι δήλωναν έτοιμοι να λύσουν το μεσανατολικό βομβαρδίζοντας την έρημο και βασανίζοντας τους τρομοκράτες. Οι πολίτες ψήφισαν εξαιτίας διεθνών προκλήσεων πρόσωπα που πιστεύοντας ότι είναι ικανοί οδήγησαν τα κράτη τους σε επικίνδυνα μονοπάτια. 

Όπως και οι Βρετανοί την δεκαετία του 1950, έτσι και οι περισσότεροι Αμερικάνοι σήμερα δεν έχουν αντιληφθεί πλήρως την εύθραυστη θέση τους ως "ηγέτες του ελεύθερου κόσμου". Η Ουάσιγκτον ηγεμόνευσε για τόσα χρόνια στον πλανήτη που πράγματι οι περισσότεροι ένοικοι του Λευκού Οίκου δεν μπορούν να κατανοήσουν τις λεπτές ισορροπίες που δομήθηκαν με προσοχή μεταπολεμικά και που την διατηρούσαν σε αυτή την θέση. Με το σχέδιο Μάρσαλ, το ΝΑΤΟ, την προώθηση της Ενωμένης Ευρώπης και με παράλληλες συμφωνίες και συμμαχίες στην Ασία και τον Ειρηνικό, οι ΗΠΑ βρέθηκαν στην αρχή της νέας χιλιετίας να είναι η μοναδική δύναμη που ελέγχει "και τα δυο άκρα" της Ευρασιατικής ηπείρου. Τέτοια ήταν η δύναμή της, που μόνο με ένα αίτημα μπορούσε να αλλάξει την διεθνή ατζέντα, να ανατρέψει κυβερνήσεις και να επιβάλλει την ειρήνη σε τέσσερις ηπείρους. 

Μέσα σε πέντε μήνες, όμως, ο Λευκός Οίκος υπό τον Τράμπ έκανε εξαίσια δουλεία καταστρέφοντας όλα τα παραπάνω. Στα πρώτα του ταξίδια στο εξωτερικό άσκησε κριτική στους υπόλοιπους ηγέτες του ΝΑΤΟ, λέγοντας πως δεν πληρώνουν "ότι τους αναλογεί" στην συμμαχία. Αγνοώντας τις συμβουλές απέσυρε τις ΗΠΑ από την Συμφωνία για το Κλίμα. Ακύρωσε την εμπορική συμφωνία στον Ειρηνικό, με ένα σύντομο τηλεφώνημα στον Αυστραλό πρωθυπουργό και προσβάλοντας την Νότιο Κορέα. Λίγες μέρες, δε, αφότου απέρριψε την πρόταση του πρωθυπουργού της τελευταίας για διπλωματικές συνομιλίες με την Βόρειο Κορέα, ο Κιμ Γιονγκ Ουν έκανε την πρώτη του επιτυχημένη εκτόξευση βαλιστικού πυραύλου, ο οποίος όπως δήλωσε είναι ικανός να πλήξει εδάφη των ΗΠΑ. Επίσης, σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση για την Ανάπτυξη της Επιστήμης, ο Τράμπ πρότεινε "μείωση προϋπολογισμού σε διάφορες υπηρεσίες", γεγονός που πολλοί φονούνται πως θα οδηγήσει την χώρα να χάσει το τεχνολογικό της προβάδισμα. 

Ο Τράμπ και οι σύμβουλοί του αντιδρούν σε αυτές τις διεθνείς κρίσεις κάπως σαν τον Άντονι Έντεν: βίαια. Χτύπησαν με drone την Υεμένη, έριξαν 56 πυραύλους τόμαχοκ στην Συρία και την μεγαλύτερη μη πυρηνική βόμβα που έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ στο Αφγανιστάν. "Όπως όμως η εκστρατεία των Αθηναίων το 413 π.Χ. στην Σικελία ήταν μια καταστροφή, και η βρετανική εισβολή στο Σουέζ αποδείχθηκε το ίδιο, έτσι και ο Τράμπ κινδυνεύει να εμπλέξει τις ΗΠΑ σε μια περιπέτεια από την οποία θα βγουν βαθιά πληγωμένες. Εάν θα είναι στην Μέση Ανατολή, στην Χερσόννησο της Κορέας ή κάπου αλλού, το αμερικανικό Σουέζ, μένει να φανεί...", καταλήγει το δημοσίευμα της Monde Diplomatique.  

tvxs.gr