Ο δόλος στην ελληνική παράδοση

Αν ξεπεράσουμε τα ξεπερασμένα, από πολλούς ούτως ή άλλως, στερεότυπα και τις ιδεοληψίες περί ηθικού πλεονεκτήματος της Αριστεράς, εάν αποδεχόμαστε το απροσδόκητον της ανθρώπινης συμπεριφοράς, τότε ευκολότερα αντιλαμβανόμαστε ότι η απάτη, ο δόλος, οι ραδιουργίες είναι καθημερινό φαινόμενο, εισχωρούν και στα καλύτερα σπίτια ιδεολογίας, ηθικής, αισθητικής. Για να επιβιώσει ο πρωτάνθρωπος ήταν αναγκασμένος να αναπτύξει δόλιες τεχνικές ώστε να μπορέσει να φάει ο ίδιος και η οικογένειά του (η όποια μορφή οικογένειας ήταν πιθανή, αλλά ήταν).
Ο κυνηγός και ο ψαράς (ο καλλιεργητής γης άργησε να εμφανιστεί, όπως όλα μαρτυρούν, στις πρώτες κοινωνίες ανθρώπων), εάν δεν ήσαν συνετοί αλλά και δεινοί, παμπόνηροι δηλαδή, εάν δεν ανέπτυσσαν παγίδες, δεν θα κατάφερναν να γεμίσουν τα στομάχια τους, όπως και αυτά των μελών που έπρεπε να προστατεύσουν.
Εγιναν λοιπόν πολυμήχανοι: ευκίνητοι, ευλύγιστοι, ταχύτατοι, κινητικοί, υπομονετικοί, σκληραγωγημένοι· πώς αλλιώς θα αντιμετώπιζαν τα θηράματα; Στη συνέχεια βελτίωσαν την τέχνη της απόκρυψης (να βλέπουν χωρίς να τους βλέπουν). Τέλος, μυήθηκαν σε μια ακόμη αρετή, την επαγρύπνηση (μάτια ορθάνοιχτα και αισθήσεις τεντωμένες, ενώ οι άλλοι κοιμούνται).

Αφού καλλιεργήθηκαν όλα αυτά σε υψηλό βαθμό, πέρασαν αναπόφευκτα και στην κοινωνία (πανουργία, καιροσκοπία, δόλος, εξαπάτηση). Οσο πολιτισμό κι αν γέννησαν οι κοινωνίες, τούτες οι αρετές ρίζωσαν για τα καλά στην καθημερινότητά τους· όσες ιδέες κι αν προσπάθησαν να τις αφανίσουν αφανίστηκαν στο τέλος οι ίδιες. Οι ιδέες ζουν μόνο στις βιβλιοθήκες ή σε μερικούς φανατικούς ιδεολόγους.
Είναι αλήθεια ότι ο πολιτισμός, το πνεύμα, όρθωσαν ανάστημα αλλά μάταια. Ο Πλάτων καταδίκαζε μετά βδελυγμίας το ψάρεμα με αγκίστρι και δίχτυα ή το κυνήγι των πουλιών με παγίδες, διότι (Βερνάν - Ντετιέν) «αυτές ακριβώς οι τεχνικές αναπτύσσουν τον δόλο και τη διπλοπροσωπία, ιδιότητες αντίθετες από τις αρετές που η πόλη των Νόμων απαιτεί από τους πολίτες της».

Η πολυτροπία (η χρήση αρίθμητων τεχνασμάτων) είναι ταυτισμένη με την ελληνική παράδοση· μια ματιά στον Ομηρο αρκεί· αναρωτιέμαι αν είναι εγγενής στον άνθρωπο (που καλείται να ζήσει μες στα θηρία κ.λπ.).
Σε μια ελλιπή δήλωση «πόθεν έσχες» θα κολλήσουμε; Εχουν αναπτυχθεί τον τελευταίο μισό αιώνα απίθανες στρατηγικές και πρακτικές στο πώς εξαπατούμε ο ένας τον άλλο. Ο λόγος (η δημοκρατία) αδυνατεί να επιβληθεί στον δόλο, στην απάτη, ίσως γιατί τα δεύτερα προϋπήρξαν του πρώτου. Καλόν το ήθος, κάλλιστον το συμφέρον. Γι’ αυτό ουδείς πέφτει από τα σύννεφα, πλέον.

Δεν φαίνεται να είναι τυχαίο ότι η ελληνική γραμματεία, μάλλον όσοι αυτοανακηρύχθηκαν κληρονόμοι της, δεν έχουν πει λέξη για τον δόλο που επικρατεί στα κείμενά της· τηρούν(;) μια επιλεκτική σιωπή, που, όμως, δεν αρμόζει στη διακίνηση των ιδεών. Την ίδια στάση (συνεχή σιωπή) έχουν κρατήσει και για τον υπόκοσμο που ανθούσε στην αρχαία Ελλάδα. Νομίζουν ότι έτσι θα χαθεί το φως, το κλέος, η αγλαΐα των προγόνων;
Είναι μια ανόητη θεωρία. Θα ήμασταν πιο μετρημένοι και σίγουρα πιο σοφοί εάν γνωρίζαμε όλες τις πτυχές και το βάθος της παράδοσης. Θα καταλαβαίναμε ακόμη γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο ολίγιστοι ενίοτε, γιατί γίνονται (γελοίοι) δούλοι των μικρών συμφερόντων τους. Ισως γινόμασταν και πιο επιεικείς απέναντι στις χαμερπείς συμπεριφορές, αλλά πιο κριτικοί, πιο δίκαιοι, πιο αυστηροί.

Αυτή η γνώση θα ’ταν το δικό μας ευαγγέλιο· κανενός άλλου παπά.

www.efsyn.gr