Αγώνας για τα τελευταία ποτάμια της Ευρώπης

Τα όρια της φρενίτιδας αγγίζουν τα σχέδια για την κατασκευή σχεδόν 2.800 υδροηλεκτρικών σταθμών στα Βαλκάνια τα επόμενα χρόνια, από τη Σλοβενία έως την ΠΓΔΜ. Περίπου το 37% αυτών των φραγμάτων προγραμματίζεται να ανεγερθεί σε περιοχές με καθεστώς υψηλού επιπέδου προστασίας, συμπεριλαμβανομένων 118 σε εθνικά πάρκα, σύμφωνα με την εκστρατεία Save the Blue Heart of Europe, έναν ευρύ συνασπισμό Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων

Στην ΠΓΔΜ δρομολογούνται 400 φράγματα, εκ των οποίων 20 στο Εθνικό Πάρκο Μαύροβο. Ωστόσο, δεν είναι εύκολο να γνωρίζει κανείς πόσα ακόμη προγραμματίζονται. «Τα σχέδια ανακοινώνονται ένα προς ένα, έργο ανά έργο. Με αυτόν τον τρόπο, δεν μπορείτε να δείτε τη συνολική εικόνα», δήλωσε στο Ecologist δικηγόρος της οργάνωσης Front 21/42 στην ΠΓΔΜ.

Υπάρχει ένας συνδυασμός λόγων για τους οποίους προγραμματίζονται τόσο πολλά φράγματα στην περιοχή. Η Δυτική Ευρώπη είναι ήδη μια κορεσμένη αγορά. Τα παρθένα ποτάμια των Βαλκανίων έχουν τεράστιο δυναμικό για τη βιομηχανία.

Εξάλλου, ορισμένες χώρες δεν διαθέτουν αξιόπιστα δεδομένα για την ορθή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ενώ ορισμένες κυβερνήσεις δεν προχώρησαν σε διαβούλευση για τα έργα με τη συμμετοχή του κοινού.

Αλλά ο πιο σημαντικός λόγος ίσως να είναι η… αύρα της υδροηλεκτρικής ενέργειας που χαρακτηρίζεται «πράσινη» ενέργεια, γεγονός που καθιστά ευκολότερη την προσέλκυση επενδύσεων. Οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την πράσινη ενέργεια δημιουργούν ένα κίνητρο για επενδύσεις σε υδροηλεκτρική ενέργεια για τις χώρες που επιθυμούν να ενταχθούν στην Ε.Ε., όπως η Αλβανία, η ΠΓΔΜ και η Σερβία, παρ’ όλο που άλλες μορφές ενέργειας μπορεί να είναι καθαρότερες.

«Πράσινο συγχωροχάρτι»

Και η αύρα της πράσινης ενέργειας κάνει ευκολότερη τη χρηματοδότηση. «Επειδή χαρακτηρίζεται πράσινη ενέργεια, η υδροηλεκτρική ενέργεια επιχορηγείται σε μεγάλο βαθμό από τις κυβερνήσεις», λέει εκπρόσωπος της οργάνωσης RiverWatch. Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και ο Ομιλος της Παγκόσμιας Τράπεζας, έχουν χρηματοδοτήσει τουλάχιστον 82 έργα, σύμφωνα με μελέτη της εκστρατείας.

Η περισσότερη, βασική χρηματοδότηση προέρχεται από ιδιωτικά ιδρύματα, όπως η αυστριακή Εrste & Steiermaerkische Bank και ο ιταλικός όμιλος Unicredit.

Αλλά η ετικέτα «πράσινη» κρύβει περισσότερα από ό,τι αποκαλύπτει. Μια μελέτη του 2016 από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον έδειξε ότι όταν μιλάμε για εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η υδροηλεκτρική ενέργεια δεν είναι και τόσο πράσινη. Οπως διαπιστώθηκε, τα υδροηλεκτρικά φράγματα παγκοσμίως ήταν υπεύθυνα για μεγάλες εκπομπές μεθανίου -που προκύπτει από τη σήψη οργανικών ουσιών που κατακάθονται στα φράγματα- το οποίο θερμαίνει τον πλανήτη 86 φορές περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα, σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος.

Ομως, ο αντίκτυπος της υδροηλεκτρικής ενέργειας υπερβαίνει τις εκπομπές: «Η ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας θέτει σε κίνδυνο το 10% όλων των ειδών ψαριών στα ποτάμια της Ευρώπης», λέει ο καθηγητής Στίβεν Ουέλς του Πανεπιστημίου του Γκρατς, συγγραφέας μιας μελέτης για τον αντίκτυπο της υδροηλεκτρικής ενέργειας στη βιοποικιλότητα.

Ωστόσο, αυτά τα ποτάμια είναι από τα πιο σημαντικά σημεία για την ευρωπαϊκή βιοποικιλότητα -ιδιαίτερα τα ψάρια και τα μαλάκια- που φιλοξενούν πολλά απειλούμενα καθώς και ενδημικά είδη. Περίπου 113 είδη ιχθύων που απειλούνται με εξαφάνιση βρίσκουν τον βιότοπό τους στους ποταμούς μεταξύ Σλοβενίας και Ελλάδας - περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ευρώπης και 11 είδη ψαριών κινδυνεύουν να εξαφανιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ άλλα 38 κινούνται πιο κοντά στο χείλος της εξαφάνισης.

Αντίσταση από τα κάτω

Αν η αντίσταση στην κατασκευή ενός φράγματος είναι δύσκολη, η αντίσταση στην κατασκευή 2.800 φραγμάτων σε διάφορες χώρες φαντάζει αποθαρρυντική. Γι’ αυτό και δεκάδες τοπικές και διεθνείς ΜΚΟ ενώθηκαν πίσω από το Save the Blue Heart of Europe με την εκστρατεία να έχει λάβει διάφορες μορφές.

Οι ακτιβιστές προσπάθησαν να ακυρώσουν τα σχέδια ακολουθώντας τον νομικό δρόμο μέσω αγωγών, να ασκήσουν πίεση στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και να εργαστούν επιτόπου με τις τοπικές κοινότητες.

Η προσπάθεια έχει αποτελέσματα. Στη Βοσνία, οι γυναίκες της περιοχής Kruščica παρεμποδίζουν το πέρασμα από τη γέφυρα που οδηγεί σε εργοτάξιο κατασκευής φράγματος για περισσότερες από 220 ημέρες. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αγωγές έκαναν δουλειά. Στην ΠΓΔΜ ακυρώθηκε το πρότζεκτ Boskov Most - ένα από τα δύο μεγαλύτερα έργα στο Εθνικό Πάρκο Μαύροβο, το οποίο φιλοξενεί τον βαλκανικό λύγκα που βρίσκεται σε κίνδυνο, καθώς σήμερα ζουν περίπου 50.

Αυτό συνέβη έπειτα από μια αγωγή που κατατέθηκε από τη Front 21/42 και τους συμμάχους της με αποτέλεσμα η ΕΤΑΑ να αποσύρει τη χρηματοδότηση του έργου, γεγονός που διδάσκει ότι η πίεση στην πηγή των χρηματοδοτήσεων μπορεί να είναι η πιο επίκαιρη στρατηγική. Απόδειξη ότι και το άλλο μεγαλύτερο έργο στο Εθνικό Πάρκο Μαύροβο σταμάτησε μετά την αποχώρηση της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Αλλά η κλίμακα των έργων είναι τεράστια. Με κάθε έργο που σταματάει εκατοντάδες παίρνουν το πράσινο φως, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι αντιστεκόμενοι στην κατασκευή των φραγμάτων αντιμετωπίζουν το ίδιο ζήτημα ξανά και ξανά, αφού έργα που μπλοκαρίστηκαν επιτυχώς επιστρέφουν από την «πίσω πόρτα». Και, μερικές φορές, οι εταιρείες στις οποίες έχει δοθεί άδεια για την κατασκευή ενός φράγματος μηνύουν τις ίδιες τις κυβερνήσεις.

Η «μπλε καρδιά» της Ευρώπης κινδυνεύει από καρδιακή προσβολή. Αυτό καθιστά αναγκαία τη συχνή ενημέρωση του κοινού και απαιτεί την κινητοποίησή του.

* Τη μάχη ενάντια στην υδροηλεκτρική ανάπτυξη στη Βαλκανική Χερσόνησο καταγράφει το ντοκιμαντέρ «Blue Heart – The fight to save the Europe's last wild rivers» που θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Βωβούσας στις 21 Ιουλίου.

Στο ντοκιμαντέρ γίνεται αναφορά και στις γυναίκες της Kruščica της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, οι οποίες ηγούνται μιας πολύμηνης διαμαρτυρίας για την προστασία της μοναδικής πηγής πόσιμου νερού της κοινότητάς τους.

 efsyn.gr