Επιμέλεια: Αγγελική Δημοπούλου
Η υπόθεση «Θέατρο Χυτήριο», μια παρέλαση σκοταδισμού έφερε μνήμες από το παρελθόν ανοίγοντας τη συζήτηση για το νόμο περί βλασφημίας και τη χρήση του ως εργαλείο απέναντί στην τέχνη και τον πολιτισμό. Ένα δεύτερο μέτωπο αντιδράσεων ανοίγει αμέσως μετά την απόφαση της ΕΡΤ να «κόψει» από τηλεοπτική σειρά ένα ομοφυλοφιλικό φιλί δώδεκα δευτερολέπτων με την αιτιολογία ότι δεν μεταδόθηκε λόγω της ώρας. Τα ζητήματα λογοκρισίας επανέρχονται στο προσκήνιο χωρίς στην πραγματικότητα να έχουν εκλείψει ποτέ. Από τα προδικτατορικά χρόνια μέχρι σήμερα η λογοκρισία ή οι προσπάθειες λογοκρισίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επανέρχονται. Πρόκειται τελικά για ένα φιλί που διαρκεί πενήντα χρόνια;
1959: «Ματαιούται η παράστασις των ορνίθων»
Το 1959 η Κυβέρνηση Καραμανλή απαγορεύει την παράσταση «Όρνιθες» του Καρόλου Κουν στο Ηρώδειο. «Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των “Ορνίθων” του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού».
«Έγινε μεγάλος σάλος με την παράσταση των Ορνίθων, γιατί έσπασε τα ως τότε υπάρχοντα όρια με το αρχαίο δράμα και γι’ αυτό ο Κουν θεωρήθηκε ας το πούμε βέβηλος εκείνη την εποχή» εξιστορούσε στο ΡΧΣ, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης, Μίμης Κουγιουμτζής.
Αυτό που θεωρήθηκε βλάσφημο ήταν ότι ιερέας έψελνε σε ένα σημείο με βυζαντινό τρόπο. Κάποιοι αντέδρασαν εντός του θεάτρου με επιφωνήματα «αίσχος» και «ντροπή». Λέγεται μάλιστα πως ήταν ιερείς. Στον αντίποδα ακούστηκαν συνθήματα όπως «δημοκρατία έχουμε».
«Έγινε πανδαιμόνιο στη σκηνή με τον ιερέα και απομακρύνθηκε τελικά από τη σκηνή για να μπορέσει να συνεχιστεί η παράσταση. Στο τέλος τα περισσότερα επιφωνήματα ήταν θετικά αλλά τελικά επενέβη ο Υπουργός Πολιτισμού, Κωνσταντίνος Τσάτσος ο οποίος απαγόρευσε να ανέβει η παράσταση τις επόμενες φορές» έλεγε ο Μίμης Κουγιουμτζής. «Δεν είχε ξανασυμβεί να διακοπεί παράσταση προγραμματισμένη και μάλιστα στα πλαίσια του φεστιβάλ Αθηνών. Θεωρήθηκε πολύ ακραίο και φασιστικό».
Στις αρχές της δεκαετίας του '60, ο Αλέκος Αλεξανδράκης θα επιχειρήσει την πρώτη του σκηνοθεσία στη μεγάλη οθόνη με την ταινία «Συνοικία το όνειρο». Τη γυρίζει με δική του ευθύνη, ενώ όλοι όσοι συνεργάζονται δανείζονται χρήματα για να βγουν τα έξοδα. Ωστόσο η ταινία δημιουργεί πολιτική θύελλα, αντιδράσεις από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή και καταλήγει σε λογοκρισία. Ακολουθούν έντονες διαμαρτυρίες από τον Τύπο και τελικά η ταινία προβάλλεται αποκλειστικά και μόνον στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Στο γύψο
Έλεγε για τη λογοκρισία κατά την επταετία ο Στυλιανός Πατακός: «Υπήρχε ναι. Αλλά ελαφρά. Δηλαδή, επιτρέπετο να γράφετε ότι θέλετε. Είστε όμως υπεύθυνοι, αν πιαστείτε, ότι υβρίζετε παρανόμως. Ή ότι εξευτελίζετε ή ότι λέτε ψέματα. Είστε υπεύθυνοι έναντι των γραφομένων σας. Μπορείτε να γράφετε ότι θέλετε. Θα το βλέπουμε, αν είναι κάτι το οποίο είναι υβριστικό ή παράνομο, θα το αποκόπτομε».
Η «ελαφρά» λογοκρισία
«Το ‘66, ‘67 που παίζαμε στην Παράγκα έμπαινε μέσα η αστυνομία στη διάρκεια του προγράμματος και γύρευε ταυτότητες από τους θαμώνες, από τους ακροατές. Πάρα πολύ παγερό. Και όσοι δεν είχαν ταυτότητες, δεν έχεις πάντα την ταυτότητα επάνω σου, τους παίρνανε μαζί στο Τμήμα διανυκτερεύανε για εξακρίβωση. Δηλαδή για να πας να ακούσεις μερικά τραγούδια να πεις ένα ποτό δηλαδή έπρεπε να επιδείξεις ηρωισμό» θυμάται ο Διονύσης Σαββόπουλος.
«Η δικτατορία είχε δέκα φορές σκληρότερη λογοκρισία η οποία υπήρχε όμως από πριν. Όταν βγήκε το «Ήλιε μου» το ’71, βγήκε με κωδικοποιημένο στίχο. Λέει χωρίς όμως να πει. Στην επίφασή του είναι ένα καθαρά ερωτικό τραγούδι, για το οποίο στην ανάκριση θα μπορούσες να πεις ότι ο Ήλιος είναι το κορίτσι σου. Ο στίχος «Ήλιε μου, έλα Ήλιε μου» έχει κι άλλους υπαινιγμούς» σημειώνει στο ΡΧΣ, ο Κώστας Τουρνάς.
Υπήρχε ένας μυστικός κώδικας μεταξύ τραγουδιστή και κοινού. «Πάντα υπήρχε κώδικας. Όταν το κοινό άκουγε κάτι που θα είχε σχέση με την ελευθερία ή τη δημοκρατία, χειροκροτούσε ασταμάτητα. Θυμάμαι ότι στη Μπουάτ 107, που ήταν πράγματι κρυφό σχολιό τραγουδούσα χωρίς μικρόφωνο, μόνο με δυο όργανα, πράγμα που είχε ενοχλήσει πάρα πολύ την ασφάλεια της Θεσσαλονίκης, η οποία μας μήνυσε ότι η μπουάτ θα κλείσει «διότι ενοχλεί το χειροκρότημα» εξιστορεί ο Μανώλης Μητσιάς.
«Μερικές φορές αναγκαζόσουν να παζαρέψεις τους στίχους με τον κριτή της λογοκρισίας. - Τι βλέπω εδώ, κύριε Σαββόπουλε; Άσμα με τα κορίτσια που πηγαίνουν δυο – δυο; Και τη μαμά τους τη ρωτάνε κάθε μήνα μια φορά; -Μάλιστα. Λοιπόν; -Τι λοιπόν. Θίγετε ένα λεπτό θέμα γυναικολογικής φύσεως. - Ναι, αλλά με τρυφερότητα, κατανόηση και με ταλέντο εάν έχετε υπόψη σας. - Έτσι λέτε εσείς, το άσμα απορρίπτεται, πηγαίνετε. - Να πηγαίνω, αλλά δεν είστε μάνα και δεν μπορείτε να καταλάβετε» εξηγεί ο Διονύσης Σαββόπουλος στο ΡΧΣ.
Κεφάλαιο Αγγελόπουλος
Μια ιδιαίτερη ιστορία είναι αυτή των γυρισμάτων του «Θιάσου» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ο οποίος είχε δώσει προς έγκριση υποτιθέμενο σενάριο, το οποίο υποτίθεται ότι αποτελούσε μια σύγχρονη Ορέστεια. Ούτε οι ηθοποιοί δεν είχαν το ενιαίο σενάριο στα χέρια τους. Η μισή ταινία γυρίστηκε κατά τη Χούντα χωρίς οι συνταγματάρχες να γνωρίζουν περί τίνος επρόκειτο.
«Ο παραγωγός μου είπε: Κοίτα εγώ δεν σε ξέρω, απλώς θα σου φέρω τα χρήματα. Κάναμε μια ταινία στην οποία ο μόνος που ήξερε για πιο πράγμα μιλάμε ήμουν εγώ. Κανείς δεν είχε διαβάσει το σενάριο. Υπήρχε ένα μυστικό σε αυτή την ταινία. Δεν φοβόμαστε, το χαιρόμαστε. Αυτό ήταν το μυστικό» έλεγε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στις Πίσω Σελίδες του tvxs.gr και το Μάριο Διονέλλη.
Ο μεγάλος Έλληνας σκηνοθέτης είχε έρθει ήδη αντιμέτωπος με το ζήτημα της λογοκρισίας με τις Μέρες του ’36, τρία χρόνια νωρίτερα, το 1972. «Οι μέρες του ‘36 είναι μια ταινία που μιλά για την πρόγευση της δικτατορίας ακριβώς πριν τη δικτατορία του Μεταξά. Όμως έπρεπε να το χειριστώ με διαφορετικό τρόπο. Δεν μπορούσα να μιλήσω ανοιχτά. Έπρεπε να εφεύρω έναν άλλο τρόπο. Όλα τα σημαντικά πράγματα λέγονται στο τηλέφωνο με ψιθύρους. Όμως βλέπουμε τη διαδρομή. Κάποιος το κατάλαβε τότε. Ο Γεωργαλάς ο οποίος μου είπε: Κοιτάξτε κύριε Αγγελόπουλε είμαστε πάρα πολύ δυνατοί. Δεν φοβόμαστε τίποτα κάντε ότι θέλετε».
«Συμπτώματα λογοκρισίας υπάρχουν πάντα. Όταν μια εξουσία ενοχλείται αντιδρά με αυτόν τον τρόπο καθώς πιστεύει ότι είναι η πρακτική που πρέπει να ακολουθήσει για να αποτρέψει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Δεν γίνεται όμως. Δεν φυλακίζονται οι ιδέες» τόνιζε ο ποιητής της έβδομης τέχνης στο tvxs.gr.
1975 και μετά: Ιστορίες λογοκρισίας και «βλασφημίας»
Το 1975 τίθεται σε ισχύ το Σύνταγμά μας, το οποίο απαγορεύει μεν στο άρθρο 14 την λογοκρισία ως προληπτικό μέτρο και κηρύσσει την ελευθερία της τέχνης στο άρθρο 16. Εξαιρεί όμως, από τις προστατευτικές διατάξεις τον κινηματογράφο, την φωνογραφία και την ραδιοτηλεόραση. Η προοδευτική νομολογία της τρέχουσας δεκαετίας ανέτρεψε εν μέρει την επικίνδυνη εικόνα του συνταγματικού κειμένου. - Elawyer
Πέντε χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση του νέου Συντάγματος, τον Απρίλιο του 1980, ο Τζίμης Πανούσης και οι Μουσικές Ταξιαρχίες συλλαμβάνονται σε συναυλία στην Καρδίτσα, καταδικάζονται στον πρώτο βαθμό συνολικά σε 54 μήνες για περιύβριση της αρχής και των θείων και αθωόνονται στο εφετείο. Είκοσι χρόνια μετά – το 2000 – ο Τζίμης Πανούσης συλλαμβάνεται επειδή στο πρόγραμμά του εικονίζει την ελληνική σημαία με ένα σφυροδρέπανο στη θέση του σταυρού. «Εγώ τον σκότωσα» ομολογεί στις κάμερες. Καταδικάζεται σε 4 μήνες και αθωώνεται στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο.
Το 1988 όμως είναι η χρονιά του «Τελευταίου Πειρασμού», της κινηματογραφικής μεταφοράς του ομότιτλου βιβλίου του Ν.Καζαντζάκη από τον M.Scorcese. Με την απόφαση 17155/1988 το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών απαγόρευσε «προσωρινά» την ταινία επειδή ξεπερνά «το όριο προσβολής άλλου έννομου αγαθού, όπως το θρησκευτικό συναίσθημα των άλλων». Όπως σημειώνεται ο Χριστός διακωμωδείται και χλευάζεται επειδή εμφανίζεται με ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο.
Ασφαλιστικά μέτρα κατά δυο ταινιών θα γίνουν και αργότερα, ωστόσο, θα απορριφθούν. Πρόκειται για την ταινία «Αλέξανδρος» (2005) επειδή η ταινία «παρουσιάζει τον ήρωα ως bisexual» και την ταινία «Κώδικας Da Vinci» για «προσβολή του θρησκεύματος».
Το 1990 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού στη Φλώρινα, μια ταινία με θέμα την φύση και τη λειτουργία των συνόρων. Ο μητροπολίτης της περιοχής Αυγουστίνος Καντιώτης θεωρεί την ταινία αντεθνική και αντιθρησκευτική. Στις «προσβλητικές» σκηνές περιλαμβάνεται η εικόνα ενός ιερέα να μεταβαίνει σε ένα γάμο με ποδήλατο. Ο Καντιώτης αφορίζει τον Αγγελόπουλο και τον πρωταγωνιστή της ταινίας Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι. Μεταξύ άλλων χτυπάει τις καμπάνες για να μην μπορεί να γυριστεί η ταινία. Η Φλώρινα διχάζεται.
Το 1999 ο Μίμης Ανδρουλάκης με το «Μι εις την Νιοστή» προκαλεί την οργή πιστών χριστιανών, οι οποίοι καταθέτουν ασφαλιστικά μέτρα εναντίον του. Το
Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, με την απόφαση 5208/2000, ανατρέπει την νομολογία της δήθεν υπεροχής του θρησκευτικού συναισθήματος έναντι της ελευθερίας της τέχνης.
Το 2003 στην έκθεση Outlook ο πίνακας asperges me (=πότισέ με) γνωστού Βέλγου ζωγράφου εικονίζει ένα πέος να εκσπερματώνει πάνω σε έναν σταυρό. Το έργο προκαλεί πανικό και αφαιρείται με απόφαση του Οργανισμού Προώθησης Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε. Ο Συνήγορος του Πολίτη παρεμβαίνει ύστερα από αναφορά ένωσης προσώπων που διαμαρτύρονται για την αφαίρεση του έργου.
Το 2003 το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επιβάλλει πρόστιμο 100.000 ευρώ για ένα επεισόδιο της σειράς «Κλείσε τα μάτια» για σκηνή που περιλαμβάνει ομοφυλοφιλικό φιλί. Με την απόφαση 3490/2006 το ΣτΕ αποφαίνεται ότι η ομοφυλόφιλη ερωτική επιθυμία είναι συνταγματικά προστατευόμενη και η παρουσίαση του φιλιού στο σίριαλ συνδέεται με μια υπαρκτή κοινωνική ομάδα. Τελικά, το ΕΣΡ επιβάλλει το ίδιο ποσό προστίμου στο Mega, μετά την απόφαση του ΣτΕ, αφαιρώντας απλώς από την απόφασή του την αναφορά στο φιλί.
Το 2011, η δημόσια τηλεόραση αρνείται να προβάλει το διαφημιστικό σποτ, διάρκειας 25 δευτερολέπτων, με τίτλο «Μονόδρομος» για την Μπιενάλε σύγχρονης τέχνης, που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Ζώης. Η ΕΡΤ σε ανακοίνωσή της υποστηρίζει ότι «το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί δεν επιτρέπει μεταξύ άλλων τη μετάδοση μηνυμάτων που περιέχουν στοιχεία βίας ή ενθαρρύνουν συμπεριφορές επιζήμιες για την υγεία και την ασφάλεια ή θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το ως άνω νομοθετικό πλαίσιο είναι γνωστό και θα έπρεπε να το γνωρίζουν όσοι ασχολούνται με την παραγωγή διαφημιστικών μηνυμάτων». Η ανακοίνωση της δημόσιας τηλεόρασης καταλήγει πως «Η ΕΡΤ δεν λογοκρίνει, δεν σχολιάζει και δεν αξιολογεί την καλλιτεχνική δημιουργία».
Απαντώντας, η Μπιενάλε της Αθήνας «θεωρεί ότι η ΕΡΤ, λειτουργώντας υπό συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο και ακολουθώντας τις προαναφερθείσες νομικές διατάξεις προσπάθησε να διαφυλάξει το συμφέρον της και όχι να βλάψει το κοινό, τον δημιουργό ή τη φετινή διοργάνωση. Μολαταύτα, η Μπιενάλε της Αθήνας έχει ιδρυθεί από δημιουργούς και έχει ως κύριο μέλημα την υποστήριξη και την ανάδειξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ιδιαιτέρως σε μια εποχή κατά την οποία η δημοκρατία του κοινού γούστου και οι παράλογοι νομικοί βρόγχοι είναι ικανοί να σταματήσουν - έστω και προληπτικά - την ελεύθερη δημιουργική έκφραση».
Σεπτέμβρης 2012: Συλλαμβάνεται με την κατηγορία της «κακόβουλης βλασφημίας» και της «καθύβρισης θρησκευμάτων» ο 27χρονος «Γέροντας Παστίτσιος» ο οποίος διατηρούσε σελίδα στο Facebook που σατίριζε τις «προφητείες» του μοναχού Παΐσιου.
Οκτώβρης 2012: Ξεκινά η παρέλαση σκοταδισμού στο Θέατρο Χυτήριο.
16 Οκτώβρη 2012: Η ΕΡΤ «κόβει» από τηλεοπτική σειρά ένα ομοφυλοφιλικό φιλί δώδεκα δευτερολέπτων με την αιτιολογία ότι δεν μεταδόθηκε λόγω της ώρας.
Πηγή
1959: «Ματαιούται η παράστασις των ορνίθων»
Το 1959 η Κυβέρνηση Καραμανλή απαγορεύει την παράσταση «Όρνιθες» του Καρόλου Κουν στο Ηρώδειο. «Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των “Ορνίθων” του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού».
«Έγινε μεγάλος σάλος με την παράσταση των Ορνίθων, γιατί έσπασε τα ως τότε υπάρχοντα όρια με το αρχαίο δράμα και γι’ αυτό ο Κουν θεωρήθηκε ας το πούμε βέβηλος εκείνη την εποχή» εξιστορούσε στο ΡΧΣ, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης, Μίμης Κουγιουμτζής.
Αυτό που θεωρήθηκε βλάσφημο ήταν ότι ιερέας έψελνε σε ένα σημείο με βυζαντινό τρόπο. Κάποιοι αντέδρασαν εντός του θεάτρου με επιφωνήματα «αίσχος» και «ντροπή». Λέγεται μάλιστα πως ήταν ιερείς. Στον αντίποδα ακούστηκαν συνθήματα όπως «δημοκρατία έχουμε».
«Έγινε πανδαιμόνιο στη σκηνή με τον ιερέα και απομακρύνθηκε τελικά από τη σκηνή για να μπορέσει να συνεχιστεί η παράσταση. Στο τέλος τα περισσότερα επιφωνήματα ήταν θετικά αλλά τελικά επενέβη ο Υπουργός Πολιτισμού, Κωνσταντίνος Τσάτσος ο οποίος απαγόρευσε να ανέβει η παράσταση τις επόμενες φορές» έλεγε ο Μίμης Κουγιουμτζής. «Δεν είχε ξανασυμβεί να διακοπεί παράσταση προγραμματισμένη και μάλιστα στα πλαίσια του φεστιβάλ Αθηνών. Θεωρήθηκε πολύ ακραίο και φασιστικό».
Στις αρχές της δεκαετίας του '60, ο Αλέκος Αλεξανδράκης θα επιχειρήσει την πρώτη του σκηνοθεσία στη μεγάλη οθόνη με την ταινία «Συνοικία το όνειρο». Τη γυρίζει με δική του ευθύνη, ενώ όλοι όσοι συνεργάζονται δανείζονται χρήματα για να βγουν τα έξοδα. Ωστόσο η ταινία δημιουργεί πολιτική θύελλα, αντιδράσεις από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή και καταλήγει σε λογοκρισία. Ακολουθούν έντονες διαμαρτυρίες από τον Τύπο και τελικά η ταινία προβάλλεται αποκλειστικά και μόνον στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Στο γύψο
Έλεγε για τη λογοκρισία κατά την επταετία ο Στυλιανός Πατακός: «Υπήρχε ναι. Αλλά ελαφρά. Δηλαδή, επιτρέπετο να γράφετε ότι θέλετε. Είστε όμως υπεύθυνοι, αν πιαστείτε, ότι υβρίζετε παρανόμως. Ή ότι εξευτελίζετε ή ότι λέτε ψέματα. Είστε υπεύθυνοι έναντι των γραφομένων σας. Μπορείτε να γράφετε ότι θέλετε. Θα το βλέπουμε, αν είναι κάτι το οποίο είναι υβριστικό ή παράνομο, θα το αποκόπτομε».
Η «ελαφρά» λογοκρισία
«Το ‘66, ‘67 που παίζαμε στην Παράγκα έμπαινε μέσα η αστυνομία στη διάρκεια του προγράμματος και γύρευε ταυτότητες από τους θαμώνες, από τους ακροατές. Πάρα πολύ παγερό. Και όσοι δεν είχαν ταυτότητες, δεν έχεις πάντα την ταυτότητα επάνω σου, τους παίρνανε μαζί στο Τμήμα διανυκτερεύανε για εξακρίβωση. Δηλαδή για να πας να ακούσεις μερικά τραγούδια να πεις ένα ποτό δηλαδή έπρεπε να επιδείξεις ηρωισμό» θυμάται ο Διονύσης Σαββόπουλος.
«Η δικτατορία είχε δέκα φορές σκληρότερη λογοκρισία η οποία υπήρχε όμως από πριν. Όταν βγήκε το «Ήλιε μου» το ’71, βγήκε με κωδικοποιημένο στίχο. Λέει χωρίς όμως να πει. Στην επίφασή του είναι ένα καθαρά ερωτικό τραγούδι, για το οποίο στην ανάκριση θα μπορούσες να πεις ότι ο Ήλιος είναι το κορίτσι σου. Ο στίχος «Ήλιε μου, έλα Ήλιε μου» έχει κι άλλους υπαινιγμούς» σημειώνει στο ΡΧΣ, ο Κώστας Τουρνάς.
Υπήρχε ένας μυστικός κώδικας μεταξύ τραγουδιστή και κοινού. «Πάντα υπήρχε κώδικας. Όταν το κοινό άκουγε κάτι που θα είχε σχέση με την ελευθερία ή τη δημοκρατία, χειροκροτούσε ασταμάτητα. Θυμάμαι ότι στη Μπουάτ 107, που ήταν πράγματι κρυφό σχολιό τραγουδούσα χωρίς μικρόφωνο, μόνο με δυο όργανα, πράγμα που είχε ενοχλήσει πάρα πολύ την ασφάλεια της Θεσσαλονίκης, η οποία μας μήνυσε ότι η μπουάτ θα κλείσει «διότι ενοχλεί το χειροκρότημα» εξιστορεί ο Μανώλης Μητσιάς.
«Μερικές φορές αναγκαζόσουν να παζαρέψεις τους στίχους με τον κριτή της λογοκρισίας. - Τι βλέπω εδώ, κύριε Σαββόπουλε; Άσμα με τα κορίτσια που πηγαίνουν δυο – δυο; Και τη μαμά τους τη ρωτάνε κάθε μήνα μια φορά; -Μάλιστα. Λοιπόν; -Τι λοιπόν. Θίγετε ένα λεπτό θέμα γυναικολογικής φύσεως. - Ναι, αλλά με τρυφερότητα, κατανόηση και με ταλέντο εάν έχετε υπόψη σας. - Έτσι λέτε εσείς, το άσμα απορρίπτεται, πηγαίνετε. - Να πηγαίνω, αλλά δεν είστε μάνα και δεν μπορείτε να καταλάβετε» εξηγεί ο Διονύσης Σαββόπουλος στο ΡΧΣ.
Κεφάλαιο Αγγελόπουλος
Μια ιδιαίτερη ιστορία είναι αυτή των γυρισμάτων του «Θιάσου» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ο οποίος είχε δώσει προς έγκριση υποτιθέμενο σενάριο, το οποίο υποτίθεται ότι αποτελούσε μια σύγχρονη Ορέστεια. Ούτε οι ηθοποιοί δεν είχαν το ενιαίο σενάριο στα χέρια τους. Η μισή ταινία γυρίστηκε κατά τη Χούντα χωρίς οι συνταγματάρχες να γνωρίζουν περί τίνος επρόκειτο.
«Ο παραγωγός μου είπε: Κοίτα εγώ δεν σε ξέρω, απλώς θα σου φέρω τα χρήματα. Κάναμε μια ταινία στην οποία ο μόνος που ήξερε για πιο πράγμα μιλάμε ήμουν εγώ. Κανείς δεν είχε διαβάσει το σενάριο. Υπήρχε ένα μυστικό σε αυτή την ταινία. Δεν φοβόμαστε, το χαιρόμαστε. Αυτό ήταν το μυστικό» έλεγε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στις Πίσω Σελίδες του tvxs.gr και το Μάριο Διονέλλη.
Ο μεγάλος Έλληνας σκηνοθέτης είχε έρθει ήδη αντιμέτωπος με το ζήτημα της λογοκρισίας με τις Μέρες του ’36, τρία χρόνια νωρίτερα, το 1972. «Οι μέρες του ‘36 είναι μια ταινία που μιλά για την πρόγευση της δικτατορίας ακριβώς πριν τη δικτατορία του Μεταξά. Όμως έπρεπε να το χειριστώ με διαφορετικό τρόπο. Δεν μπορούσα να μιλήσω ανοιχτά. Έπρεπε να εφεύρω έναν άλλο τρόπο. Όλα τα σημαντικά πράγματα λέγονται στο τηλέφωνο με ψιθύρους. Όμως βλέπουμε τη διαδρομή. Κάποιος το κατάλαβε τότε. Ο Γεωργαλάς ο οποίος μου είπε: Κοιτάξτε κύριε Αγγελόπουλε είμαστε πάρα πολύ δυνατοί. Δεν φοβόμαστε τίποτα κάντε ότι θέλετε».
«Συμπτώματα λογοκρισίας υπάρχουν πάντα. Όταν μια εξουσία ενοχλείται αντιδρά με αυτόν τον τρόπο καθώς πιστεύει ότι είναι η πρακτική που πρέπει να ακολουθήσει για να αποτρέψει την ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Δεν γίνεται όμως. Δεν φυλακίζονται οι ιδέες» τόνιζε ο ποιητής της έβδομης τέχνης στο tvxs.gr.
1975 και μετά: Ιστορίες λογοκρισίας και «βλασφημίας»
Το 1975 τίθεται σε ισχύ το Σύνταγμά μας, το οποίο απαγορεύει μεν στο άρθρο 14 την λογοκρισία ως προληπτικό μέτρο και κηρύσσει την ελευθερία της τέχνης στο άρθρο 16. Εξαιρεί όμως, από τις προστατευτικές διατάξεις τον κινηματογράφο, την φωνογραφία και την ραδιοτηλεόραση. Η προοδευτική νομολογία της τρέχουσας δεκαετίας ανέτρεψε εν μέρει την επικίνδυνη εικόνα του συνταγματικού κειμένου. - Elawyer
Πέντε χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση του νέου Συντάγματος, τον Απρίλιο του 1980, ο Τζίμης Πανούσης και οι Μουσικές Ταξιαρχίες συλλαμβάνονται σε συναυλία στην Καρδίτσα, καταδικάζονται στον πρώτο βαθμό συνολικά σε 54 μήνες για περιύβριση της αρχής και των θείων και αθωόνονται στο εφετείο. Είκοσι χρόνια μετά – το 2000 – ο Τζίμης Πανούσης συλλαμβάνεται επειδή στο πρόγραμμά του εικονίζει την ελληνική σημαία με ένα σφυροδρέπανο στη θέση του σταυρού. «Εγώ τον σκότωσα» ομολογεί στις κάμερες. Καταδικάζεται σε 4 μήνες και αθωώνεται στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο.
Το 1988 όμως είναι η χρονιά του «Τελευταίου Πειρασμού», της κινηματογραφικής μεταφοράς του ομότιτλου βιβλίου του Ν.Καζαντζάκη από τον M.Scorcese. Με την απόφαση 17155/1988 το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών απαγόρευσε «προσωρινά» την ταινία επειδή ξεπερνά «το όριο προσβολής άλλου έννομου αγαθού, όπως το θρησκευτικό συναίσθημα των άλλων». Όπως σημειώνεται ο Χριστός διακωμωδείται και χλευάζεται επειδή εμφανίζεται με ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο.
Ασφαλιστικά μέτρα κατά δυο ταινιών θα γίνουν και αργότερα, ωστόσο, θα απορριφθούν. Πρόκειται για την ταινία «Αλέξανδρος» (2005) επειδή η ταινία «παρουσιάζει τον ήρωα ως bisexual» και την ταινία «Κώδικας Da Vinci» για «προσβολή του θρησκεύματος».
Το 1990 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού στη Φλώρινα, μια ταινία με θέμα την φύση και τη λειτουργία των συνόρων. Ο μητροπολίτης της περιοχής Αυγουστίνος Καντιώτης θεωρεί την ταινία αντεθνική και αντιθρησκευτική. Στις «προσβλητικές» σκηνές περιλαμβάνεται η εικόνα ενός ιερέα να μεταβαίνει σε ένα γάμο με ποδήλατο. Ο Καντιώτης αφορίζει τον Αγγελόπουλο και τον πρωταγωνιστή της ταινίας Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι. Μεταξύ άλλων χτυπάει τις καμπάνες για να μην μπορεί να γυριστεί η ταινία. Η Φλώρινα διχάζεται.
Το 1999 ο Μίμης Ανδρουλάκης με το «Μι εις την Νιοστή» προκαλεί την οργή πιστών χριστιανών, οι οποίοι καταθέτουν ασφαλιστικά μέτρα εναντίον του. Το
Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών, με την απόφαση 5208/2000, ανατρέπει την νομολογία της δήθεν υπεροχής του θρησκευτικού συναισθήματος έναντι της ελευθερίας της τέχνης.
Το 2003 στην έκθεση Outlook ο πίνακας asperges me (=πότισέ με) γνωστού Βέλγου ζωγράφου εικονίζει ένα πέος να εκσπερματώνει πάνω σε έναν σταυρό. Το έργο προκαλεί πανικό και αφαιρείται με απόφαση του Οργανισμού Προώθησης Ελληνικού Πολιτισμού Α.Ε. Ο Συνήγορος του Πολίτη παρεμβαίνει ύστερα από αναφορά ένωσης προσώπων που διαμαρτύρονται για την αφαίρεση του έργου.
Το 2003 το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης επιβάλλει πρόστιμο 100.000 ευρώ για ένα επεισόδιο της σειράς «Κλείσε τα μάτια» για σκηνή που περιλαμβάνει ομοφυλοφιλικό φιλί. Με την απόφαση 3490/2006 το ΣτΕ αποφαίνεται ότι η ομοφυλόφιλη ερωτική επιθυμία είναι συνταγματικά προστατευόμενη και η παρουσίαση του φιλιού στο σίριαλ συνδέεται με μια υπαρκτή κοινωνική ομάδα. Τελικά, το ΕΣΡ επιβάλλει το ίδιο ποσό προστίμου στο Mega, μετά την απόφαση του ΣτΕ, αφαιρώντας απλώς από την απόφασή του την αναφορά στο φιλί.
Το 2011, η δημόσια τηλεόραση αρνείται να προβάλει το διαφημιστικό σποτ, διάρκειας 25 δευτερολέπτων, με τίτλο «Μονόδρομος» για την Μπιενάλε σύγχρονης τέχνης, που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Ζώης. Η ΕΡΤ σε ανακοίνωσή της υποστηρίζει ότι «το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί δεν επιτρέπει μεταξύ άλλων τη μετάδοση μηνυμάτων που περιέχουν στοιχεία βίας ή ενθαρρύνουν συμπεριφορές επιζήμιες για την υγεία και την ασφάλεια ή θίγουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το ως άνω νομοθετικό πλαίσιο είναι γνωστό και θα έπρεπε να το γνωρίζουν όσοι ασχολούνται με την παραγωγή διαφημιστικών μηνυμάτων». Η ανακοίνωση της δημόσιας τηλεόρασης καταλήγει πως «Η ΕΡΤ δεν λογοκρίνει, δεν σχολιάζει και δεν αξιολογεί την καλλιτεχνική δημιουργία».
Απαντώντας, η Μπιενάλε της Αθήνας «θεωρεί ότι η ΕΡΤ, λειτουργώντας υπό συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο και ακολουθώντας τις προαναφερθείσες νομικές διατάξεις προσπάθησε να διαφυλάξει το συμφέρον της και όχι να βλάψει το κοινό, τον δημιουργό ή τη φετινή διοργάνωση. Μολαταύτα, η Μπιενάλε της Αθήνας έχει ιδρυθεί από δημιουργούς και έχει ως κύριο μέλημα την υποστήριξη και την ανάδειξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ιδιαιτέρως σε μια εποχή κατά την οποία η δημοκρατία του κοινού γούστου και οι παράλογοι νομικοί βρόγχοι είναι ικανοί να σταματήσουν - έστω και προληπτικά - την ελεύθερη δημιουργική έκφραση».
Σεπτέμβρης 2012: Συλλαμβάνεται με την κατηγορία της «κακόβουλης βλασφημίας» και της «καθύβρισης θρησκευμάτων» ο 27χρονος «Γέροντας Παστίτσιος» ο οποίος διατηρούσε σελίδα στο Facebook που σατίριζε τις «προφητείες» του μοναχού Παΐσιου.
Οκτώβρης 2012: Ξεκινά η παρέλαση σκοταδισμού στο Θέατρο Χυτήριο.
16 Οκτώβρη 2012: Η ΕΡΤ «κόβει» από τηλεοπτική σειρά ένα ομοφυλοφιλικό φιλί δώδεκα δευτερολέπτων με την αιτιολογία ότι δεν μεταδόθηκε λόγω της ώρας.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου