Βασίλης Κωστόποuλος
Οι συνήθειες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, οι πολιτικές όλων των κυβερνήσεων για θέματα περιβάλλοντος και η περιβαλλοντική κατάσταση της χώρας αποτελούν «λαμπρό» και σύγχρονο παράδειγμα της Τραγωδίας των Κοινών μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών.
Τα τελευταία 50 με 60 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας χαρακτηρίστηκαν από μια επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση στους τομείς των επιστημών της γης (Μετεωρολογία, Ωκεανογραφία, Γεωλογία, Βιολογία, Γεωργία) που δημιούργησαν νέες γνώσεις για τον πλανήτη μας. Οι θετικές αυτές εξελίξεις στην κατανόηση των φυσικών διαδικασιών που απαρτίζουν το Παγκόσμιο Κλιματικό Σύστημα συνοδεύτηκαν και από αντίστοιχες γνώσεις και δεδομένα που αφορούν τις ανθρωπογενείς διαδικασίες που επηρεάζουν το ίδιο το σύστημα.
Ενώ όμως υπάρχουν ακόμα αρκετά ερωτήματα αναπάντητα για την επιστήμη, τα αποτελέσματα της ανθρώπινης παρέμβασης στο περιβάλλον είναι πλέον ευδιάκριτα και αποδεκτά από όλους: κοινωνίες, πολίτες κυβερνήσεις.
Στις αρχές του 21ου αιώνα ο άνθρωπος έχει αποδεχθεί την καταστροφική δύναμη του φυσικού περιβάλλοντος (τσουνάμι, Κατρίνα, δασικές πυρκαγιές, καταιγίδες και πλημμύρες) όπου ανήμπορος να αντιδράσει αποτρεπτικά προσπαθεί για την καλύτερη διαχείριση του κινδύνου, αλλά και τη δική του επίδραση στο περιβάλλον (ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου, καταστροφή στοιβάδας του όζοντος, καταστροφή οικοσυστημάτων, θαλάσσια ρύπανση κλπ.) την οποία έχει αρχίσει να συζητά σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η παγκοσμιοποιημένη εικόνα των παγετώνων που συρρικνώνονται, των δασών που αποψιλώνονται, των ειδών που εξαφανίζονται είναι καθημερινά στα μάτια μας. Ταυτόχρονα όμως ανακαλύπτουμε συνεχώς νέα είδη ζωής σε απομονωμένα οικοσυστήματα του πλανήτη, αλλά και επιστημονικά δεδομένα που μας διηγούνται την κλιματική ιστορία του πλανήτη πιστοποιώντας ότι η μόνη σταθερά στο κλίμα της γης είναι η συνεχής αλλαγή.
Ενώ όμως σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε την ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον η διατύπωση θεωριών για την αμφιθυμική αυτή σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον δεν είναι κάτι καινούργιο. Η σχέση αυτή (της εκμετάλλευσης και υποβάθμισης του περιβάλλοντος) περιγράφεται στη σύγχρονη ιστορία της πολιτικοοικονομικής επιστήμης με τον όρο Τραγωδία των Κοινών (Tragedy of Commons) που εισήγαγε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ουίλιαμ Φόρστερ Λόιντ σε μια προσπάθεια διαφωνίας του με τον όρο του Άνταμ Σμιθ: περί αόρατου χεριού: κάθε άτομο, μεγιστοποιώντας την ατομική του περιουσία μεγιστοποιεί το συνολικότερο κέρδος της κοινωνίας. Ο Φόρστερ στις διαλέξεις του «Δύο διαλέξεις για τη διερεύνηση του πληθυσμού» με τον όρο Τραγωδία των Κοινών περίγραψε την παρατήρησή του στην κοινωνία ενός μικρού χωριού, όπου οι βοσκοί ενδιαφέρονταν να μεγαλώσουν την επικράτειά τους σε βοσκοτόπια, μεγαλώνοντας τα κοπάδια τους, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι η «κοινή αυτή περιουσία» καταδικάζεται από την υπερβολική βοσκή. Με έναν αντίστοιχο τρόπο εξαφανίστηκε η κοινωνία στη Νήσο του Πάσχα αφού υπερκατανάλωσε όλους τους φυσικούς πόρους του νησιού.
Η Τραγωδία των Κοινών αλλά και η σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος ήταν θέμα πολλών Ελλήνων φιλοσόφων αλλά και ιστορικών που περιγράψανε επιτυχώς ό,τι σύγχρονοι συνάδελφοί τους διατύπωσαν πολλούς αιώνες αργότερα. Η έμπνευση του Ιπποκράτη στο έργο του Περί ανέμων, υδάτων και τόπων συνδέει κλιματολογικές (περιβαλλοντικές) συνθήκες και με ασθένειες και με τη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής. Ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του Πελοποvvησιακού Πολέμου διατύπωσε ότι «αφοσιώνεται πολύ λίγος χρόνος ή καθόλου για να σκεφτούμε ένα κοινό θέμα, αλλά πολύ περισσότερος για ένα προσωπικό θέμα με αποτέλεσμα ο κοινός σκοπός να εξασθενεί». Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έχει η διατύπωση του Αριστοτέλη, του πατέρα της Επιστημονικής Επαγωγής, που σε ένα χωρίο των Πολιτικών (1261β) όχι μόνο εντοπίζει το πρόβλημα των κοινών, αλλά το χρησιμοποιεί για να υπερασπιστεί την ατομική ιδιοκτησία με όρους που χρησιμοποιούν οι σύγχρονες θεωρίες «Ό,τι ανήκει σε όλους απολαμβάνει από όλους τη λιγότερη φροντίδα. Οι άνθρωποι ενδιαφέρονται περισσότερο γι' αυτό που τους ανήκει και λιγότερο γι' αυτό που ανήκει σε όλους. Ή, σε κάθε περίπτωση, ενδιαφέρονται μόνο στο βαθμό που τους αφορά και έχουν την τάση να αγνοούν το καθήκον τους πιστεύοντας ότι κάποιος άλλος πρέπει να το κάνει».
Οι συνήθειες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, οι πολιτικές όλων των κυβερνήσεων για θέματα περιβάλλοντος και η περιβαλλοντική κατάσταση της Χώρας αποτελούν «λαμπρό» και σύγχρονο παράδειγμα της Τραγωδίας των Κοινών μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών. Εν συντομία αναφέρουμε τα ακόλουθα:
Σύμφωνα με την Έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, τα κύρια περιβαλλοντικά προβλήματα της Ελλάδας εντοπίζονται στην αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, στην αδυναμία προώθησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην αδυναμία ανάmυξης της βιολογικής γεωργίας, καθώς επίσης και στη μεγάλη παραγωγή αστικών αποβλήτων. (Η οικονομική ανάmυξη, η έντονη αστικοποίηση και οι αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα οδήγησαν σε αύξηση της παραγωγής στερεών αποβλήτων. Η ποσότητα των παραγόμενων αστικών αποβλήτων αυξήθηκε κατά 42% από το 1995 έως το 2002).
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat ο οικιακός τομέας είναι υπεύθυνος για το 25 με 30% περίπου της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας, η οποία παρουσιάζει κατά μέσο όρο μια ετήσια αύξηση της τάξης του 2,7% (1990-2003), μια από τις υψηλότερες ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε.
Η Ελλάδα κατέχει την προτελευταία θέση ανάμεσα στην Ε.Ε. όσον αφορά την υλοποίηση προγραμμάτων προστασίας της φύσης στο πλαίσιο του δικτύου Natura 2000, παρόλο που η βιοποικιλότητά της είναι μια από τις πλουσιότερες της Ευρώπης (η λίμνη Κορώνεια είναι περιοχή Natura) .
Σύμφωνα με τη διετή έκθεση της οργάνωσης WWF Ζωντανός Πλανήτης 2006, η Ελλάδα κατέχει την 17η θέση ανάμεσα σε 147 χώρες για τις οποίες συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν στοιχεία με το κατά κεφαλήν οικολογικό αποτύπωμά μας να έχει αυξηθεί κατά 101%το διάστημα 1975-2003. Η δυσμενής αυτή θέση της χώρας μας οφείλεται κυρίως στην κατανάλωση ενέργειας, και κατ' επέκταση στις εκπομπές CO2.
Περιορισμένη ανακύκλωση στους Δήμους της χώρας, ελάχιστοι των οποίων υιοθέτησαν την τοπική agenda 21 που αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση.
Έλλειψη Δασολογίου και εθνικών βάσεων κλιματολογικών και περιβαλλοντικών δεδομένων (η πιο πρόσφατη κλιματολογία της χώρας είναι του αείμνηστου ακαδημαϊκού Ηλία Μαριολόπουλου το 1938).
Κομματική εκμετάλλευση της αυθαίρετης δόμησης και ένταξη αυθαιρέτων σε νέα χωροταξικά σχέδια από όλες σχεδόν τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση δεν έχει ενταχθεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα του ΥΠΕΠΘ και παραμένει σε εθελοντική βάση, ενώ δεν έχει ακόμα αναδειχθεί στρατηγική για την εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη.
Καθεστώς απόρριψης βιομηχανικών αποβλήτων σε ποτάμια, θάλασσες και λίμνες.
Όλα αυτά τα δυσάρεστα δεδομένα για την περιβαλλοντική κατάσταση της χώρας μας συμπληρώνονται από τον κατακερματισμό των εθνικών υπηρεσιών με περιβαλλοντικές αρμοδιότητες, αφού άλλες είναι στο Υπουργείο Άμυνας (ΕΜΥ, Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Υδρογραφική Υπηρεσία Πολεμικού Ναυτικού), άλλες στο ΥΠΕΧΩΔΕ (Κτηματολόγιο, ΠΕΡΠΑ), άλλες στο Υπουργείο Ανάπτυξης (Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών), άλλες στο ΥΕΝ (Θαλάσσια ρύπανση), άλλες στο Υπουργείο Γεωργίας. Ποια κυβέρνηση και πότε θα αντιληφθεί ότι για να δώσει λύση στην τραγωδία μας σε ό,τι αφορά τα «περιβαλλοντικά κοινά» πρέπει πρώτα να υποχρεώσει τις εθνικές υπηρεσίες να συνεργαστούν μεταξύ τους για το κοινό εθνικό συμφέρον. Εάν μια τέτοια προσέγγιση δεν είναι μέσα στις δυνατότητες των κυβερνώντων τότε ας μην απορήσουμε για νέες (αλλά επαναλαμβανόμενες) κορώνες την επόμενη περιβαλλοντική κρίση, όπως αυτές που ακούγαμε από την κυβέρνηση και όλα τα κόμματα το περασμένο καλοκαίρι, οπότε και μάθαμε ότι έχει ελάφια η Πάρνηθα, ότι έχουμε τις περισσότερες περιοχές Natura στην Ευρώπη και ότι βιομηχανίες ρυπαίνουν τον Ασωπό
περιοδικό (δε)κατα άνοιξη 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου