Λεωνίδας Κύρκος: Ο αιθεροβάμων ρεαλιστής

του Διονύση Γουσέτη*

Η ελληνική κοινωνία και η αριστερά της

Κάπου είπε ο Μαρξ ότι οι άνθρωποι δημιουργούν την ιστορία τους, όμως δεν τη δημιουργούν κάτω από συνθήκες που επέλεξαν οι ίδιοι, αλλά κάτω από συνθήκες που μεταβιβάστηκαν από το παρελθόν και τους παραδόθηκαν. Ειδικά για τη χώρα μας, ο Φίλιππος Ηλιού διέγνωσε την ιδιαίτερη στασιμότητα που τη διακρίνει: «η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με προβλήματα που είχαν ήδη τεθεί στις αρχές του 19ου αιώνα, με την πρώιμη εξαγγελία της αστικής επανάστασης, και τα οποία δεν ήταν σε θέση να επιλύσει» 1.

Ποια είναι αυτά τα προβλήματα; Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος2 διαπιστώνει ότι στη χώρα μας συνυπάρχουν δυο αντίθετες κουλτούρες, η «παρωχημένη» και η «μεταρρυθμιστική», που συνοδεύουν την πορεία της χώρας μέχρι σήμερα. Η πρώτη είναι η αυτόχθων, εσωστρεφής και εχθρική προς το Διαφωτισμό κουλτούρα της καθυστέρησης, ενώ η δεύτερη είναι εξωστρεφής, που προσπαθεί να εκσυγχρονίσει την κοινωνία και να συγκλίνει με της αναπτυγμένες χώρες της Δύσης. Η δεύτερη, η μεταρρυθμιστική, κατόρθωσε –με τη βοήθεια βέβαια των συμμάχων– να επιβάλει στη χώρα σύγχρονους θεσμούς αλλά η πρώτη, η παρωχημένη και συγχρόνως πλειοψηφική, κέρδισε στη στελέχωση αυτών των θεσμών.

Έτσι, φτάσαμε σε μια κοινωνία από αυτές που ο φιλόσοφος Έρνεστ Γκέλνερ αποκάλεσε «κατακερματισμένες»3 . Περιληπτικά, πρόκειται για μια καθυστερημένη κοινωνία χωρίς συνοχή. Μια κοινωνία που είναι άθροισμα επιμέρους ομάδων συμφερόντων, οικογενειακών, συντεχνιακών, τοπικιστικών κ.λπ. Τα μέλη αυτών των ομάδων αλληλοϋποστηρίζονται μέχρι θυσίας εντός της ομάδας (βλ. φαινόμενα ακραίου νεποτισμού, τοπικισμού, συντεχνίας), αλλά είναι αδιάφορα έως εχθρικά προς τις άλλες ομάδες. Είναι συνεπώς ανίκανα να συνεννοηθούν με αυτές. Αποτέλεσμα της αδυναμίας συνεννόησης είναι ο μόνιμος ριζοσπαστισμός της κοινωνίας, οι διχασμοί, οι εμφύλιοι, οι δικτατορίες κ.λπ. Παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών είναι οι πατριαρχικές, οι ισλαμικές και οι καθυστερημένες βαλκανικές. Κοινωνίες ανασφαλείς, και γι’ αυτό κλειστές, φοβικές, που ομφαλοσκοπούνται με τα μάτια στο «ένδοξο» παρελθόν και το μίσος στον «Άλλο», ιδιαίτερα το γείτονα.

Σε μια τέτοια χώρα ταιριάζει μια ανάλογη αριστερά. Κατακερματισμένη, αδιάλλακτη, ασυμβίβαστη, επαναστατική. Στον αντίποδα της «ξενέρωτης» ευρωπαϊκής αριστεράς, που στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αντί να επιδιώξει την εξουσία προτίμησε να συμβάλει στην ανασυγκρότηση των χωρών της. Το σταλινικό κοστούμι ήρθε γάντι στην ελληνική αριστερά, η οποία διαφέρει από τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών της ανεπτυγμένης Δύσης σε πολλά, ακόμα και στα ποσοστά: τα δυο ελληνικά αριστερά κόμματα απέσπασαν στις εκλογές του 2009 12,15%, ποσοστό που για ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα είναι άπιαστο. Άλλο εθνικό χαρακτηριστικό της ελληνικής αριστεράς είναι ότι το κόμμα που την ηγεμονεύει, το ΚΚΕ, είναι εχθρικό απέναντι στην Ευρώπη, όπως ακριβώς είναι και η ελληνική κοινωνία, με πρωτοπόρο τον κλήρο. Μάχεται φανατικά την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Δεν μετέχει καν στο Ευρωπαϊκό Αριστερό Κόμμα. Εσχάτως αποκατέστησε και τον Στάλιν, μια ακόμη ελληνική πρωτοτυπία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μειοψηφικό κομμάτι της ελληνικής αριστεράς είναι ο Συνασπισμός (ΣΥΝ) με τον Λεωνίδα Κύρκο έναν από τους ιδρυτές του.

Τα εν λόγω βιβλία

Στα παλαιότερα βιβλία του, στα Ανατρεπτικά4 και στο τρίτομο Στιγμές5 , ο Λεωνίδας (όπως πάντα τον αποκαλούσαν οι σύντροφοί του) μας θυμίζει τους παλαιότερους αγώνες του για εκσυγχρονισμό της αριστεράς, από την εποχή της προδικτατορικής ΕΔΑ μέχρι το μεταδικτατορικό ΚΚΕ εσωτερικού και την ΕΑΡ (Ελληνική Αριστερά). Οι Στιγμές ΙΙΙ ιδιαίτερα, που γι’ αυτό εξετάζονται χωριστά, περιλαμβάνουν το κείμενο των «Στόχων του Έθνους», που συνέγραψε και πέρασε από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ εσ. στις 3.9.1974.

Το Εκ βαθέων αναφέρεται κυρίως στην εποχή του ΣΥΝ. Περιέχει συνεντεύξεις του Λεωνίδα στην εκπομπή «Εκ βαθέων» του Ράδιο Παρατηρητής Θεσσαλονίκης, την περίοδο από το 1989 μέχρι το 2009. Στις σελίδες του βρίσκεται η άποψη του Λεωνίδα για την κυβέρνηση Τζαννετάκη, τη δίκη του Ανδρέα Παπανδρέου, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και των κομμουνιστικών καθεστώτων, το διχασμό στον ΣΥΝ και την αποχώρηση του ΚΚΕ, την εθνικιστική παράκρουση για το Μακεδονικό, τους πυραύλους S-300, τα Ίμια, τους αγανακτισμένους «εθνικοπαράφρονες» της Θεσσαλονίκης (που οργάνωσαν επίθεση με ξυλοδαρμούς στη συγκέντρωση Ελλήνων και Τούρκων πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών), την ιδεολογική περιχαράκωση του ΣΥΝ και τις αντιρρήσεις του, μέχρι την απογοήτευσή του.

Οι σημειώσεις και υποσημειώσεις του επιμελητή θυμίζουν γεγονότα που δεν έχουν καταχωρισθεί στη βιβλιογραφία, που όμως είναι απαραίτητα για την ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας. Παραδείγματα: Οι «500 υπογραφές προσωπικοτήτων» εναντίον συμβιβασμού για τους S-300 (σ. 165) και οι εννέα βουλευτές ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΔΗΚΚΙ που αποφάσισαν κοινή εθνικιστική στάση, ανεξάρτητα από τη στάση των κομμάτων τους (σ. 209).

Ένας τολμητίας

Ο Λεωνίδας είναι ένας άνθρωπος που ταύτισε τη ζωή του με το κομμουνιστικό κίνημα, ένα ζωντανό αρχείο και ένας ζωντανός μάρτυρας, με τις δυο έννοιες που έχει αυτή η λέξη. Διέτρεξε όλες τις φάσεις του ΚΚΕ και υπέστη όλες τις συνέπειες αυτής της επιλογής του, από θανατοποινίτης μέχρι ηγετική μορφή της κυριότερης από τις πολλές διασπάσεις, που από την αρχή και συνεχώς συνόδευαν και συνοδεύουν την πορεία του ΚΚΕ. Υπήρξε επαναστάτης, αλλά επαναστάτης μέσα και έξω από την κομμουνιστική Αριστερά. Και επειδή οι προς τα έξω επαναστάτες είναι τζάμπα και αποτελούν εξαγώγιμο προϊόν της χώρας μας, είναι πιο επώδυνη και γι’ αυτό ενδιαφέρει περισσότερο η επανάστασή του μέσα στην κομμουνιστική αριστερά.

Ο Λεωνίδας Κύρκος υπήρξε και παραμένει τολμητίας και επαναστάτης επί της ουσίας. Είχε την τόλμη να κάνει αυτό το οποίο κάποιος εσωκομματικός του αντίπαλος του προσήψε σαν κουσούρι: αυθαδίασε απέναντι στην ιστορία του και απέναντι στο σταλινισμό. Μια χαρακτηριστική αυθάδεια είναι η γνωμάτευσή του για τους ζαχαριαδικούς ηγέτες του Εμφυλίου:

Με πιάνει τρόμος άμα σκεφτώ ότι π.χ. αν νικούσε τότε η επανάστασή μας θα είχαμε πρωθυπουργό τον Μάρκο, έναν γελοίο άνθρωπο –τον είδα από κοντά και κατάλαβα τι γελοίος άνθρωπος ήταν– θα είχαμε υπουργό Οικονομικών τον Μπαρτζώτα, θα είχαμε υπουργό της Παιδείας π.χ. τον Στρίγγο, θα είχαμε υπουργό των Εσωτερικών τον άλλον, τον ανεκδιήγητο άνθρωπο που ήρθε από την Κρήτη, τον Βλαντά. Άνθρωποι γελοίοι, χωρίς καμιά παιδεία φιλοδοξούσαν να παίξουν έναν ουσιαστικό ρόλο. Κι όμως εκείνη την εποχή τους έβλεπα σαν γίγαντες 6.
Η ειρωνεία είναι ότι απαξιώνοντας τους σταλινικούς ηγέτες απαξίωνε χωρίς να το θέλει όλη την ελληνική κοινωνία, ή τουλάχιστον τα πολιτικά της κόμματα. Όλα συλλήβδην, ακόμα κι εκείνα που πολέμησαν το ΚΚΕ στον Εμφύλιο, ακόμα και το ακροδεξιό του κ. Καρατζαφέρη, υπερασπίστηκαν τον Στάλιν απέναντι στα καταδικαστικά ψηφίσματα του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Ως παράδειγμα τολμήματος, ο Λεωνίδας φέρνει τους «Στόχους του Έθνους», αλλά προσωπικά θεωρώ μεγαλύτερη επαναστατική πράξη του την αξιοποίηση του ανοίγματος Μαρκεζίνη το καλοκαίρι του 1973. Όταν όλος ο πολιτικός κόσμος συμπεριφερόταν σαν θυμωμένα μειράκια απέναντι στο άνοιγμα της χούντας, στην καλύτερη περίπτωση (ας μη γράψω τι σκέπτομαι για τη χειρότερη), ο Λεωνίδας Κύρκος είχε το θάρρος, ως ώριμος ηγέτης που σκέφτεται όχι το προσωπικό, ούτε το κομματικό συμφέρον, αλλά το συμφέρον της κοινωνίας του, να δεχτεί –μόνος αυτός– να συμμετάσχει στις εκλογές που πρότεινε ο δοτός πρωθυπουργός. Δεν επεδίωξε προσωπική ρεβάνς και δεν υπολόγισε τη φθορά που θα υφίστατο ως «συμβιβασμένος» από το λαϊκισμό των άλλων κομμάτων, ιδιαίτερα του ΚΚΕ. Στην πράξη του αυτή έδωσε αργότερα την ερμηνεία ότι οι εκλογές θα ήταν «μια ευκαιρία να τεθεί σε κίνηση ο λαϊκός παράγοντας, ο οποίος έμεινε ακίνητος όταν έγινε η Μεταπολίτευση»7 . Εγώ όμως νομίζω ότι ο Λεωνίδας εμποδίζεται από τα υπάρχοντα στερεότυπα να πει την πραγματική επίπτωση που θα είχε η πολιτική του, αν έπειθε και τα άλλα κόμματα να την ακολουθήσουν. Πιθανολογώ ότι αν οι εκλογές αυτές είχαν γίνει, η εξέγερση του Πολυτεχνείου θα είχε αποτραπεί και μαζί της το πραξικόπημα Ιωαννίδη και στη συνέχεια το πραξικόπημα στην Κύπρο και η τουρκική εισβολή. Η έξοδος από τη δικτατορία θα ήταν χωρίς τραγωδίες και αίμα, όπως, για παράδειγμα, ήταν στην Ισπανία. Εκεί η μεταπολίτευση έγινε με κοινωνική συμμετοχή. Εδώ, όπως λέει ο Λεωνίδας, έγινε «απόντος του λαού».

Ο εκσυγχρονισμός της ελληνικής αριστεράς

Ο Λεωνίδας Κύρκος προσπάθησε να εκσυγχρονίσει την ελληνική αριστερά. Από την αριστερά του σταλινισμού, δηλαδή του κομμουνισμού, της καθυστέρησης, να τη μετατρέψει σε αριστερά ευρωπαϊκή. Αυτό σήμαινε τέσσερις βασικές μετατροπές του σταλινικού μοντέλου: εκδημοκρατισμός του κόμματος, απαλλαγή από τον σταλινικό εθνικισμό, απαλλαγή από την αντιπαλότητα με την Ευρώπη, απαλλαγή από τα σταλινικά στερεότυπα. Οι προσπάθειες πέτυχαν, αλλά πρόσκαιρα. Ας τις δούμε πιο αναλυτικά:

1. Εκδημοκρατισμός του κόμματος. Ο Λεωνίδας πέτυχε τη λήψη σημαντικών μέτρων εκδημοκρατισμού του κόμματος. Το απάλλαξε από τον «δημοκρατικό συγκεντρωτισμό». Νομιμοποίησε τις ιδεολογικές ομαδοποιήσεις (φράξιες), που ο Στάλιν είχε απαγορεύσει στο λενινιστικό κόμμα. Θέσπισε την αυτονομία των κομματικών παρατάξεων στους μαζικούς χώρους. Καθιέρωσε την απευθείας εκλογή των αντιπροσώπων της κομματικής βάσης στο συνέδριο, αντί των ενδιάμεσων συνδιασκέψεων που λειτουργούν σαν σουρωτήρι ιδεών και ανθρώπων.

Κατάφερε να φτιάξει ένα κόμμα με δομές δημοκρατικότερες από το ΚΚΕ, αλλά και από κάθε ελληνικό κόμμα. Επειδή, όμως, η δημοκρατία είναι θέμα κουλτούρας, τα μέτρα αυτά, μετά την αποχώρηση του Λεωνίδα, είτε ατόνησαν είτε διαστρεβλώθηκαν. Οι φράξιες κατάντησαν μηχανισμοί με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό στο εσωτερικό τους. Αντί για αυτονομία των παρατάξεων φτάσαμε σε αποκλεισμούς μελών επειδή στον μαζικό χώρο δεν υπάκουσαν στις κομματικές εντολές 8.

2. Απαλλαγή από τον εθνικισμό. Τα κομμουνιστικά κόμματα κληρονόμησαν τον σταλινικό εθνικισμό του «προλεταριακού διεθνισμού», κατά τον οποίο υπέρτατο καθήκον για τους κομμουνιστές όλου του κόσμου ήταν η υπεράσπιση του σοβιετικού καθεστώτος. Η παιδεία αυτή των ΚΚ μετέτρεψε πολλά από αυτά σε εθνικιστικά μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού.

Ο Λεωνίδας αντίθετα αγωνίστηκε με συνέπεια εναντίον του εθνικισμού. Δημιουργήματά του ήταν τόσο το «Μέτωπο Λογικής κατά του Εθνικισμού», όσο και το βιβλίο του για το Μακεδονικό 9. Δεν μπόρεσε όμως να πείσει ούτε το κόμμα του. Μετά την αποχώρησή του ο ΣΥΝ έφτασε να έχει στο κεντρικό προπαγανδιστικό φυλλάδιό του των ευρωεκλογών του 2004 φωτογραφία χειραψίας του τότε προέδρου του Ν. Κωνσταντόπουλου με τον εγκληματία εθνικιστή Μιλόσεβιτς. Ο ΣΥΝ, ευθυγραμμίστηκε πλήρως με την εθνικιστική γραμμή της χώρας σε θέματα όπως το Κόσοβο, ο αποκλεισμός της ΠΓΔΜ από διεθνή φόρα, η απόρριψη του σχεδίου Νίμιτς, η άρνηση αναγνώρισης (σλαβο)μακεδονικής μειονότητας και γλώσσας, η άρνηση σχολιασμού σε αποφάσεις - κόλαφο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την αναγνώριση των σωματείων της μειονότητας της Θράκης, ακόμη και με το επιθετικό βέτο εναντίον της ΠΓΔΜ, που παραβίαζε την ενδιάμεση συμφωνία με τη γειτονική χώρα. Επιπλέον, ο ΣΥΡΙΖΑ περιλαμβάνει χωρίς πρόβλημα ως συνιστώσα το εθνολαϊκιστικό ΔΗΚΚΙ.

Στο Κυπριακό, ο Λεωνίδας στήριζε αναφανδόν το σχέδιο Ανάν. «Να μην αφήσουμε να διεισδύσει το δηλητήριο που εκπέμπουν όλοι αυτοί οι Ελληναράδες» έλεγε (σ. 364). Το σχέδιο Ανάν είχε την αμέριστη υποστήριξη της ΕΕ, περιλαμβανομένου του Κόμματος Ευρωπαϊκής Αριστεράς, στο οποίο ανήκει ο ΣΥΝ. Γι’ αυτό και ο ΣΥΝ το υποστήριξε, αλλά κατά πλειοψηφία. Μειοψηφία ήταν ο Αλέκος Αλαβάνος, ο οποίος στη συνέχεια αναδείχθηκε πρόεδρος. Ο Αλαβάνος που σύχναζε και στις συγκεντρώσεις του υπερπατριωτικού «Δικτύου 21» 10.

3. Απαλλαγή από την αντιπαλότητα με την Ευρώπη. Ο Λεωνίδας ενέπνευσε το ΚΚΕ εσ. να μετάσχει στην τελετή ένταξης της χώρας μας στην τότε ΕΟΚ (1980). Ήταν το μόνο κόμμα της αντιπολίτευσης. Έξω κυριαρχούσαν οι φοβικές αντιιμπεριαλιστικές διαδηλώσεις του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ με το σύνθημα που έμεινε κλασικό: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Ο Λεωνίδας ενέπνευσε τον ΣΥΝ το 1992 να υπερψηφίσει την ιδρυτική συνθήκη της ΕΕ (Μάαστριχτ). Ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή συνθήκη που υπερψήφιζε ο ΣΥΝ. Έκτοτε δεν έχει υπερψηφίσει ούτε μία. Ο ίδιος ο Λεωνίδας, πιεζόμενος από τους «γνήσιους αριστερούς», έριξε το βάρος του στην ουδέτερη ψήφο («παρών») στην επόμενη σημαντική συνθήκη, του Άμστερνταμ (1998).

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτήν που υπάρχει και όχι την άλλη που «είναι εφικτή», ο Λεωνίδας λέει: «Η Ευρώπη που κατασπαράχτηκε σε αιματηρούς πολέμους (…) που έδωσε εκατομμύρια νεκρούς και βίωσε απίστευτες καταστροφές, βρίσκει τη γλώσσα της επικοινωνίας, της συνεννόησης και της αδερφοσύνης» (σ. 370). Αντίθετα, ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ότι η ΕΕ αποτελεί απλά έναν «ιμπεριαλιστικό πόλο»11 . Ο δε σημερινός κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΝ Π. Λαφαζάνης μίλησε για… νέα γερμανική κατοχή (μόνο που τώρα είναι οικονομική). «Οι Γερμανοί ξανάρχονται». Και να σκεφτεί κανείς ότι αν έχουμε σταθερό νόμισμα, το οφείλουμε κατά κύριο λόγο στη Γερμανία. Η ξενοφοβία της εθνολαϊκιστικής δεξιάς εξαπλώνεται στο λόγο της ελληνικής αριστεράς.

Τη συμμετοχή της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, ο Λεωνίδας την κατέταξε στα θετικά της κυβέρνησης Σημίτη (σ. 335). Αλλά κατά τον ΣΥΡΙΖΑ η ΟΝΕ «εντάσσεται πλήρως στην πολιτική του [επάρατου] νεοφιλελευθερισμού»12 . Τι θα έκανε η ελληνική οικονομία στην κρίση που βρίσκεται αν ήταν έξω από το ευρώ;

4. Απαλλαγή από τα σταλινικά στερεότυπα. Και εδώ ο Λεωνίδας δεν μπόρεσε να πείσει το κόμμα του. Για τον συνδικαλισμό είπε: «Είναι υπερβολή να θεωρούμε ότι κάθε αίτημα είναι δίκαιο και ότι σ’ αυτό πρέπει να δοθεί μια απόλυτη προτεραιότητα, με αποτέλεσμα να αγνοούνται οι συνολικές ανάγκες της κοινωνίας» (σ. 422). Αντίθετα, δεν υπάρχει συντεχνιακό αίτημα, συνήθως διατυπωνόμενο με παράνομες μεθόδους, που να μη βρήκε αμέριστη και άνευ όρων υποστήριξη από τον ΣΥΝ.

Για το πανεπιστημιακό άσυλο ζήτησε την κατάργησή του χωρίς περιστροφές13 . Αντίθετα, ο ΣΥΝ υποστηρίζει τη διατήρηση του θεσμού χωρίς καμία τροποποίηση, ούτε καν την οριοθέτηση της περιοχής ισχύος του.

Για τα «Δεκεμβριανά του 2008» ο Λεωνίδας παρατήρησε ότι «οι εμπρησμοί, οι καταστροφές, οι λεηλασίες ήταν μια οικτρή συνέχεια που μόνο προβοκάτορες, άθλια υποκείμενα, κινούμενα από σκοτεινές επιδιώξεις ορκισμένων εχθρών της Δημοκρατίας, μπορούσαν να αποτολμήσουν»14 . Αντίθετα, ο τότε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του κόμματος Αλέκος Αλαβάνος έκανε εμπρηστικές δηλώσεις: «Κατανοώ τον νέο που σηκώνει μία πέτρα, αλλά δεν το κάνει εξ επαγγέλματος». Και η Αυγή15 έγραφε σατιρικά στιχάκια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο στο Σύνταγμα που υπέστη εμπρησμό από τους χουλιγκάνους: «Ω έλατο, ω έλατο τι ωραία που αρπάζεις». Και συνέχιζε με προτροπές του τύπου: «η Βουλή απέχει μόλις ένα ντου». Και για να μην υπάρχει αμφιβολία για τις προθέσεις της, έβγαλε ημερολόγιο του 2009 με φωτογραφίες από τους βανδαλισμούς και λεζάντα «εικόνες από το μέλλον»!

Ουδείς προφήτης εν τω κόμματί του

Μετά από όλες αυτές τις παλινορθώσεις του σταλινισμού και την απογοήτευση που συνεπάγονται, ο Λεωνίδας μιλάει έξω από τα δόντια για ανάγκη διάσπασης του κόμματος που ο ίδιος συνίδρυσε: «Η ανανεωτική αριστερά πρέπει να απαλλαγεί από αυτή την καταστροφική συνύπαρξη [με την πλειοψηφία]» (σ. 391). Αλλιώς, «κατ’ ανάγκη θα πρέπει να προχωρήσει στη δημιουργία ενός νέου σχήματος» (σ. 394). Τον περασμένο Ιανουάριο ο Λεωνίδας σε δείπνο που παρέθεσε σε πολιτικούς και άλλες προσωπικότητες δεν προσκάλεσε τον πρόεδρο του ΣΥΝ. Εκείνος απάντησε με μιαν αριστερίστικη αμηχανία: «πιο δύσκολο θα ήταν για μένα αν έπρεπε να παρευρεθώ, παρά που δεν με κάλεσε»16 . Απέκρυψε όμως τον λόγο που δεν προσεκλήθη. Τον έχει αποκαλύψει προκαταβολικά ο Λεωνίδας: «Πρέπει να πω ότι μου προξενεί εντύπωση το ότι [ο Α. Τσίπρας] δεν αισθάνθηκε ποτέ μέχρι σήμερα και σε καμία περίπτωση την ανάγκη να συζητήσει μαζί μου. Δεν λέω να ζητήσει τη συμβουλή μου. Ποτέ δεν χτύπησε την πόρτα του σπιτιού μου, ποτέ μα ποτέ» (σ. 406).

Η αντίδραση του κόμματός του ήταν τυπικά σταλινική. Ο σταλινισμός, όπως και η εκκλησία, αγιοποιεί τους πιστούς, όσο άθλιοι και αν είναι, και καταράται τους αιρετικούς, όσο άξιοι και αν είναι. Ξεκίνησε με ήπια αμφισβήτηση από τον πρόεδρο του ΣΥΝ Νίκο Κωνσταντόπουλο17 , όταν εγκαινίασε την «αριστερή στροφή» του κόμματος. Επεκτάθηκε όμως πέραν των ορίων της κοσμιότητας, όσο η «αριστερή στροφή» ολοκληρωνόταν. Μέλη του κόμματος εκφράστηκαν δημόσια γι’ αυτόν με τα ακόλουθα απαξιωτικά λόγια: «Η μικροψυχία του Λεωνίδα»18 , «Ιστορική αυθάδεια»19 , «Η απόφανση του κ. Λεωνίδα Κύρκου για τη σχέση του με τον κ. Αλέκο Αλαβάνο και τον κ. Αλέξη Τσίπρα… δεν τιμά ούτε τον ίδιο, ούτε την πολιτική»20 , «Ο ρόλος σας έγινε πλέον γνωστός, αφήστε μας ήσυχους, είστε διασπαστής, σας πήρε είδηση ο κόσμος της αριστεράς»21 . Αποκορύφωμα ήταν ένα κείμενο της αναπληρώτριας καθηγήτριας ΕΜΠ Ελένης Πορτάλιου με τίτλο «Δεν τιμώ και δεν σέβομαι» [τον Λεωνίδα Κύρκο] 22.

Δέσμιος του σταλινισμού και της «ελληνικής ιδιαιτερότητας»

Έγραψα ήδη το βάρος που ακόμη δίνει ο Λεωνίδας στους «Στόχους του Έθνους» 23. Τη θετική αποτίμηση των «Στόχων» έκανε ο καθηγητής Γιάννης Βούλγαρης:

Ήταν ένα νέο πολιτικό συμβόλαιο της αριστεράς με το έθνος. Περιεχόμενο του νέου πολιτικού συμβολαίου ήταν η έκκληση οι τρεις ιστορικές παρατάξεις (δεξιά, κέντρο, αριστερά) που συγκρούστηκαν διαδοχικά στον 20ό αιώνα να θεμελιώσουν την ελληνική δημοκρατία στη βάση του αντιφασισμού και της αμοιβαίας αναγνώρισης. Να γίνουν από εχθροί απλώς πολιτικοί αντίπαλοι .24
Προφανώς, τέτοια πολιτισμένη αντιπαράθεση δεν περνάει στην Ελλάδα. Ο Λεωνίδας το ήξερε και το εξομολογήθηκε στο Λευτέρη Μαυροειδή: «Η Ελληνική κοινωνία είναι συνηθισμένη να φωνάζει “Θάνατος!” ή “Δόξα!”»25 .

Ωστόσο, οι «Στόχοι» δεν είναι απαλλαγμένοι ούτε από απλοϊκότητες, ούτε από σταλινικά στερεότυπα. Στα δεύτερα καταλογίζω εκτιμήσεις όπως ότι οδήγησε σε πτώση τη δικτατορία η αντίθεση του ενωμένου λαού26 , ότι υπεύθυνη για την τραγωδία της Κύπρου ήταν η εξάρτηση από τις ΗΠΑ-ΝΑΤΟ27 , ότι υπεύθυνα για την οικονομική καθυστέρηση είναι τα ντόπια και ξένα μονοπώλια 28, ότι η συνωμοσία του ιμπεριαλισμού κατά της Κύπρου και της Ελλάδας αποτελεί μέρος του γενικότερου σχεδίου για την αναδιάταξη των δυνάμεών του στις χώρες της Μ. Ανατολής29 , ότι οι αραβικοί λαοί προώθησαν τις θέσεις τους σε σχέση με το Ισραήλ 30, ότι πρέπει να περιοριστούν τα μονοπώλια και οι πολυεθνικές εταιρείες 31. Τέτοιες εκτιμήσεις ακούγονται ευχάριστα στα ανασφαλή ελληνικά αυτιά, αλλά υπονομεύουν τη σοβαρότητα, ακόμη και το μέλλον της χώρας.

Απλοϊκές θεωρώ προτάσεις όπως η δημιουργία αιρετών επιτροπών δημοσίων υπαλλήλων για τη χρηστή διοίκηση32 , η απαγόρευση της λειτουργίας της CIA στην Ελλάδα (!)33 , η δήμευση, των –πάνω από ένα όριο– κερδών των επιχειρήσεων που συνεργάστηκαν με τη δικτατορία 34. Ο ρεαλιστής Λεωνίδας Κύρκος αποδεικνύεται και πάλι αιθεροβάμων. Αυτό το πλήρωσε ο ίδιος και μαζί του το ΚΚΕ εσωτερικού.

Η επαγγελία του αδύνατου εκσυγχρονισμού της αριστεράς

Ο Λεωνίδας Κύρκος απέτυχε να εκσυγχρονίσει την ελληνική αριστερά. Αλλά η ελληνική αριστερά είναι περισσότερο ελληνική και λιγότερο αριστερά. Για να πετύχει τον εκσυγχρονισμό της, θα έπρεπε να εκσυγχρονίσει όλη την ελληνική κοινωνία. Όμως η ελληνική κοινωνία αντιστέκεται. Στο ίδιο το κόμμα του, οι επίγονοι ηγέτες θεωρούσαν τη λέξη «εκσυγχρονισμός» βρισιά και κατέληξαν να οδεύουν προς την αδιαλλαξία και το σταλινισμό. Πλέον οι διαφορές τους με το ΚΚΕ είναι δυσδιάκριτες. Έτσι, η εκτροπή που χάραξαν οι ανανεωτές, με την ηγετική συμβολή του Λεωνίδα Κύρκου, βαθμιαία αναιρείται. Τα πράγματα ανεπαισθήτως επανήλθαν στην προτεραία ορθοδοξία τής καθ’ ημάς καθυστέρησης.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, του είπε τον παρακάτω χρησμό, που ο Λεωνίδας έχει επαναλάβει σε διάφορες περιστάσεις. Ιδού ο διάλογος:

Κ.Κ.: «Κύριε Κύρκο, εσύ εμμένεις στην άποψή σου;».

Λ.Κ.: «Εμμένω».

Κ.Κ.: «Ε, κι εγώ σου λέω ότι θα αποτύχεις, και θα αποτύχεις γιατί είσαι σε λάθος χρόνο, σε λάθος τόπο και σε λάθος κόμμα».

Λ.Κ.: «Έτσι, κ. Πρόεδρε, κατηγορηματικά, χωρίς να αφήνετε ένα παραθυράκι;».

Κ.Κ.: «Κανένα δεν αφήνω. Σου προβλέπω ότι αυτό θα είναι το τέλος σου».

Δεν έπεσε έξω ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.
-----

Φίλιππος Ηλιού: Ιδεολογικές χρήσεις του Κοραϊσμού στον 20ό αιώνα, Βιβλιόραμα, 2003, σ. 235.

Νικηφόρος Διαμαντούρος, Πολιτικός δυϊσμός και πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2000, σελίδες 159.

Ernest Gellner, Η κοινωνία των πολιτών και οι αντίπαλοί της, Παπαζήσης, Αθήνα 1996, σελίδες 289.

Λεωνίδας Κύρκος, Ανατρεπτικά. Απέναντι στο χθες και στο αύριο, Προσκήνιο, Αθήνα 1995, σελίδες 291.

Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2007, σελίδες 187.

— Στιγμές ΙΙ, Αθήνα 2008, σελίδες 77.

— Στιγμές ΙΙΙ, (επιμ.) Βαγγέλης Τζούκας, Αθήνα 2009, σελίδες 95.

«Ευτυχώς που δεν νίκησε η επανάστασή μας!», συνέντευξη στον Αλέξη Παπαχελά, Καθημερινή, 3.12.2006.

Ό.π.

«Αποκλεισμός από την Π.Κ. Πανεπιστημιακών Αθήνας», Αυγή, 9.7.2008.

Λεωνίδας Κύρκος, Το αδιέξοδο βήμα του εθνικισμού. Η αλήθεια για το Μακεδονικό, Θεμέλιο, Αθήνα 1994, σελίδες 123.

Νίκος Μπίστης, «Αριστερή νομιμοποίηση στο Δίκτυο 21;», Αυγή, 30.5.1998.

Διακήρυξη ΣΥΡΙΖΑ, Αυγή, 15.7.2007.

Ό.π.

«Ο κ. Λ. Κύρκος εισηγείται άμεση κατάργηση του ασύλου», Καθημερινή, 12.1.2010.

«Η κρίση, το χάος, η έξοδος», Ελευθεροτυπία, 12.12.2008.

«Αντικάλαντα», Αυγή, 24.12.2008.

Καθημερινή, 15.1.2010.

«Ν. Κωνσταντόπουλος: Τιμούμε αλλά δεν συμφωνούμε με τον Λεωνίδα», Αυγή, 22.3.2001.

Γιώργος Ματθαίου, «Η μικροψυχία του Λεωνίδα», Αυγή, 11.6.2009.

Τάσος Κυπριανίδης, «Ιστορική αυθάδεια», Αυγή 11.6.2009.

Στάθης Σταυρόπουλος, «(ΣΥΝ)ήθειες..;», Ελευθεροτυπία, 11.6.2009.

Ιωάννης Γούναρης, «Καθαρές κουβέντες», Αυγή, 2.8.2009.

Ελένη Πορτάλιου, «Δεν τιμώ και δεν σέβομαι», Αυγή, 19.1.2010.

Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές ΙΙΙ, Εστία, 2009.

Προσφώνηση από τον Γιάννη Βούλγαρη στην εκδήλωση τιμής στο Λεωνίδα Κύρκο στο «Παλλάς», Αυγή, 18.4.2008.

Λευτέρης Μαυροειδής, Οι δυο όψεις της ιστορίας, Δελφίνι, 1997, σ. 472.

Λεωνίδας Κύρκος, Στιγμές ΙΙΙ, Εστία, 2009, σ. 40.

Ό.π., σ. 40.

Ό.π., σ. 41.

Ό.π., σ. 45.

Ό.π., σ. 46.

Ό.π., σ. 59.

Ό.π., σ. 53.

Ό.π., σ. 55.

Ό.π., σ. 58.

*The Athens Review of Books, Μάρτιος 2010

Πηγή